آیا مذاکرات آلاسکا نشان‌دهنده نوع جدیدی از روابط متعارف میان ایالات متحده و چین است؟

شنون تیزی

دیپلمات

19 مارس 2021

دولت بایدن اولین دور از مذاکرات با چین را در تاریخ 18 مارس در شهر آنکورج در ایالت آلاسکا برگزار کرد. از طرف آمریکایی آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی، و از طرف چینی وانگ یی، وزیر امور خارجه و یانگ ژی‌چی، مدیر دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجه، در این دیدار شرکت داشتند. گفتگوها به تندی شروع شد.

ابتدا نمایندگان میزبان سخن گفتند. پس از آن، یانگ، و تا حدی کمتر، وانگ به‌طور مفصل پاسخ دادند. سپس در حالی‌که قرار بود خبرنگاران جلسه را ترک کنند، بلینکن و سالیوان از آن‌ها خواستند تا بیشتر بمانند و پاسخ طرف آمریکایی را نیز بشنوند. بار دیگر، هیئت چینی از خبرنگاران خواست تا در اتاق بمانند و به آخرین سخن آن‌ها گوش دهند.

پس از آن، یک مقام ارشد ایالات متحده در برابر رسانه‌ها هیئت چینی را متهم به «خودنمایی نمایشی و اداگونه» کرد و بر یانگ ایراد گرفت که با بیانیه آغازین طولانی‌اش از «پروتکل‌ها تخطی کرده است.»

سخنگوی وزارت امور خارجه چین، ژائو لی‌ژیان، به انکار این مسأله پرداخت، و در عوض، ایالات متحده را به تخطی از پروتکل‌ها متهم کرد. ژائو گفت: «دلیل این است که طرف آمریکایی نتوانست محدودیت زمانی را نگه دارد و باب مخالف‌خوانی را آغاز کرد.»

حرف جدیدی در اظهارات عمومی دو طرف وجود نداشت. جای تعجب ندارد اگر چین انتقادات ایالات متحده از سابقه حقوق بشری‌اش را به چشم «دخالت‌های» ریاکارانه در نظر می‌گیرد. به‌طور کلی، هر دو طرف عادت دارند در برابر خبرنگاران خودشان را کنترل کنند. اما روز سه‌شنبه، این احساس وجود داشت که دو طرف حرف‌های خصوصی‌شان را به شکلی آشکار و در برابر رسانه‌ها بیان می‌کردند. 

اظهارات آغازین بلینکن تکرار ادبیاتی بود که ایالات متحده در چند سال گذشته در قبال چین اتخاذ کرده است. او به «نگرانی ما بابت اقدامات چین، از جمله در سین‌کیانگ، هنگ‌کنگ، تایوان، حملات سایبری علیه ایالات متحده و زورگویی به متحدان‌مان از طریق ابزارهای اقتصادی» اشاره کرد. بلینکن پیش‌دستی کرد و با اشاره به استدلال متعارف چینی‌ها مبنی بر این‌که «این مسائل، امور داخلی هستند»، اظهار داشت: «هر کدام از این اقدامات تهدیدی برای نظم قاعده محور جهانی است. به همین دلیل است که این اقدامات را نمی‌توان مسائل داخلی نامید و ما احساس وظیفه می‌کنیم که این مسائل را امروز در این‌جا مطرح کنیم.»

 اظهارات آغازین بلینکن تکرار ادبیاتی بود که ایالات متحده در چند سال گذشته در قبال چین اتخاذ کرده است

سالیوان هم به «زمینه‌های نگرانی» ایالات متحده اشاره کرد، «از زورگویی اقتصادی و نظامی گرفته تا تجاوز به ارزش‌های اساسی». هیئت آمریکایی رک و بی‌پرده صحبت کردند، اگرچه کلام آن‌ها به تندی اظهارات متعارف مقامات ایالات متحده درباره چین نبود.

اما، پاسخ هیئت چینی حیرت‌آور بود. یانگ در نطقی طولانی و شدیداللحن اساساً منکر این مسأله شد که واشنگتن حق داشته باشد از چین انتقاد کند. به جاست اگر وارد برخی جزئیات استدلال‌های او شویم، چرا که سخنان یانگ حاکی از رویکرد جدید چین در قبال ایالات متحده است. پکن بیش از یک دهه از واشنگتن درخواست «احترام دوجانبه» داشت. اکنون به نظر می‌رسد دیپلمات‌های چینی قصد دارند در برابر هرگونه بی‌احترامی از جانب همتایان آمریکایی‌شان با بی‌احترامی پاسخ دهند. 

 پکن بیش از یک دهه از واشنگتن درخواست «احترام دوجانبه» داشت. اکنون به نظر می‌رسد دیپلمات‌های چینی قصد دارند در برابر هرگونه بی‌احترامی از جانب همتایان آمریکایی‌شان با بی‌احترامی پاسخ دهند

یانگ در اظهاراتش ایده «نظم قاعده محور» را رد کرد، ایده‌ای که یکی از مهم‌ترین عناصر راهبرد ایالات متحده در قبال منطقه هند-اقیانوسیه است. او متقابلاً جواب داد: «چین و جامعه بین‌المللی از نظام بین‌المللی با مرکزیت سازمان ملل، و همچنین، از نظم بین‌المللی مبتنی بر حقوق بین‌الملل، پیروی می‌کنند، نه از نظم بین‌المللی به اصطلاح قاعده‌محوری که مورد حمایت کشورهای معدودی است.» یانگ، همچنین، اظهار داشت، ایالات متحده در جایگاهی نیست که با استفاده از «ارزش‌های عام و جهانی» درباره دیگران قضاوت کند. او تأکید کرد، «نه ایالات متحده نماینده افکار عمومی بین‌المللی است و نه جهان غرب.»

اساس استدلال طرف چینی رد این ایده بود که چین باید به انتقادات ایالات متحده گوش دهد، بدون این‌که حقی برای دفاع داشته باشد.

  اساس استدلال طرف چینی رد این ایده بود که چین باید به انتقادات ایالات متحده گوش دهد، بدون این‌که حقی برای دفاع داشته باشد

او گفت: «ما امیدواریم ایالات متحده در زمینه حقوق بشر بهتر عمل کند. چین در این زمینه مدام پیشرفت‌ داشته، و حقیقت آن است که ایالات متحده با مشکلات زیادی در زمینه حقوق بشر روبرو است. این چیزی است که مورد تأیید مقامات آمریکایی نیز هست.»

یانگ افزود: «بنابراین ما معتقدیم ایالات متحده بهتر است نگاهی دقیق‌تر به خودش بیاندازد و از تلاش‌هایش برای پیشبرد مدل دموکراسی خودش در سایر نقاط جهان دست بردارد.» 

اگرچه بیشترین توجهات معطوف سخنرانی یانگ شد، اما وانگ بود که به‌طور خلاصه اصلی‌ترین خواسته چین را مطرح کرد: «چین از ایالات متحده می‌خواهد از اقدامات سلطه‌طلبانه‌ و مداخلات آگاهانه‌اش در امور داخلی چین دست بردارد. این موضوع از قدیم وجود داشته است، اما باید عوض شود. اکنون زمان تغییر است.»

همان‌طور که در بالا اشاره کردم، اظهارات بلینکن و سالیوان کاملاً همسو بود با لحن متعارف مقامات ایالات متحده در چنین دیدارهایی. نکته اصلی این است که چینی‌ها می‌خواهند نوع رابطه‌شان را از نو تعریف کنند. چین دیگر انتقادات مستقیم مقامات آمریکایی را تحمل نخواهد کرد. اکنون که چین تحت رهبری شی جین‌پنگ در آستانه ورود به صحنه جهانی قرار دارد، به نظر می‌رسد دیپلمات‌های چینی از اعتماد به نفس کافی برخوردارند تا به‌عنوان حق مسلم‌شان، خواستار احترام ایالات متحده باشند.

 اکنون که چین تحت رهبری شی جین‌پنگ در آستانه ورود به صحنه جهانی قرار دارد، به نظر می‌رسد دیپلمات‌های چینی از اعتماد به نفس کافی برخوردارند تا به‌عنوان حق مسلم‌شان، خواستار احترام ایالات متحده باشند

در واقع، یانگ حتی به انتقاد از رفتار همتای جوان‌ترش پرداخت: «زمانی‌که وارد این اتاق شدم، باید به طرف آمریکایی یادآوری می‌کردم که با لحنی احترام‌آمیز کلام‌شان را آغاز کنند، اما چنین کاری نکردم.»

او ادامه داد: «آیا نیت ایالات متحده این نیست که از موضع قدرت و با لحنی بالا به پایین با چین صحبت کند؟ ... ایالات متحده در وضعیتی نیست که از موضع قدرت با چین سخن بگوید. طرف آمریکایی حتی بیست یا سی سال پیش نیز در چنین جایگاهی قرار نداشت، چرا که این روش برخورد با ملت چین نیست. اگر ایالات متحده می‌خواهد به نحوی شایسته با طرف چینی رفتار کند، پس بیایید از پروتکل‌های لازم پیروی کنیم.»

دلیل این تغییر رویکرد چیست؟ از سخنان وانگ می‌توان پی برد که تصمیم ایالات متحده برای اِعمال تحریم‌های جدید بر سر مسأله هنگ‌کنگ، احتمالاً در ماهیت تند و آتشین گفتگوهای روز سه‌شنبه بی‌تأثیر نبوده است. وانگ در سخنان آغازین‌اش به تحریم‌ها اشاره کرد. او گفت: «ما نمی‌دانیم قصد ایالات متحده چیست؛ هدف کسب امتیاز در معامله با چین است؟ اما مسلماً، این تصمیم اشتباه است و تنها آسیب‌پذیری و ضعف ایالات متحده را نشان می‌دهد.

علاوه بر این، چین شاید به دنبال آن باشد که با استفاده از فرصت به‌وجود آمده ناشی از تغییر دولت در ایالات متحده، روابط دو کشور را بهبود دهد. اما، پاسخ جدید چین، هم‌چنین، می‌تواند حاکی از آن باشد که ایالات متحده با انتقاد از رویکرد پکن در قبال هنگ‌کنگ و سین کیانگ، بر حساس‌ترین مسائل دست گذاشته است. 

در سطحی کلان‌تر، همان‌طور که قبلاً نیز نوشته‌ام، چین از پیروزی خود بسیار مطمئن است. مقامات رسمی چین بر این باورند که ایالات متحده در آستانه زوال قرار دارد، در حالی‌که رشد چین توقف‌ناپذیر است. در همین چارچوب است که یانگ و وانگ با اهانت نسبت به ایده «ابر قدرتی» ایالات متحده برخورد کردند.

به‌طور ساده، چین خودش را طرف ضعیف‌تر رابطه با ایالات متحده نمی‌داند، و دیگر تمایل ندارد نقش ضعیف‌تر را بازی کند. این خواسته از مهم‌ترین عقاید شی جین‌پنگ بوده است. او حتی پیش از آن‌که رئیس‌جمهور شود، خواستار «نوع جدیدی از روابط ابرقدرت‌ها» میان ایالات متحده و چین شده بود. حال، به نظر می‌رسد پکن فارغ از نظر ایالات متحده در حال اجرای آن است.

در این ضمن، وانگ به رسانه‌های چینی گفته است که دور دوم گفتگوها بدون مشکل سپری شد. زمانی‌که از او درباره وجود تنش در دور اول گفتگوها سوال پرسیده شد، وزیر امور خارجه جواب داد: «نمی‌توان گفت فضا تنش‌آلود بود. هر دو طرف بر مبنای جایگاه نسبی‌شان وارد جزئیات شدند.»

آخرین دور از گفتگوهای دو طرف در 19 مارس در ساعت 9 صبح به وقت محلی انجام خواهد شد.

منبع:

Do the Anchorage Talks Represent a New Normal for US-China Relations