خطرات بازگشت به توافق هسته ای ایران

 مالکوم دیویس

اندیشکده ASPI استرالیا

17 دسامبر 2020 

جو بایدن ، رئیس جمهور منتخب آمریكا اعلام کرد كه به سادگی از تصمیم دونالد ترامپ برای خروج از توافق هسته ای ایران عقب نشینی نخواهد كرد و اظهار داشت در صورت بازگشت دقیق ایران به توافق، ایالات متحده مجدداً به توافق می پیوندد.

بایدن در بیانیه ای متذکر شد، پس از این اتفاق، ایالات متحده دوباره برنامه جامع اقدام مشترک را به عنوان نقطه آغاز مذاکرات بعدی در پیش خواهد گرفت.

پس از خروج ترامپ از برجام در سال 2018 ، بدون هیچ ترتیب جایگزینی ، تهران غنی سازی اورانیوم را در سال 2019 از سر گرفت. زمان گریز برای ساخت بمب هسته ای از 12 ماه قبل از اجرای برجام به حدود سه تا چهار ماه رسید. خروج آمریکا از این توافق موجبات ناخوشایندی متحدان و شرکای آمریکا را فراهم کرده و افزایش تنش ها میان تهران و واشنگتن پیش بینی دیپلماسی بیشتر را دشوار کرده است.

برجانم همانطور که در سال 2015 مورد مذاکره قرار گرفت دارای نقص است زیرا در طولانی مدت مانع دستیابی ایران به سلاح هسته ای نخواهد شد. با رفع تدریجی محدودیت های بلند پروازانه ی هسته ای ایران، این توافق از سال 2026 تا 2031 به مرحله غروب خواهد رسید. ایران می تواند از اکنون تا سال 2031 به طور کامل با توافقنامه مطابقت داشته باشد اما از تخفیف تحریم ها برای دستیابی سریع به سلاح های هسته ای تا اواخر سال 2020 استفاده می کند. تصمیم سال 2019 تهران در مورد انطباق با گامهای برگشت از برجام  در غنی سازی اورانیوم نشان می دهد که ایران می تواند به سرعت تصمیم بگیرد که غنی سازی اورانیوم را از سر بگیرد.

برجام همچنین  تحریم های ایران در دستیابی به توانایی های پیشرفته نظامی را از سال 2023 به بعد کاهش می دهد و به این کشور اجازه می دهد با پایان یافتن توافق ، سریعاً نیروهای مسلح خود را مدرن کند. ارتش پیشرفته تر ایرانی - با پشتیبانی واقعی یا آستانه توانایی هسته ای - چشم انداز استراتژیک بسیار تهدیدآمیزی را در سرتاسر خاورمیانه ایجاد می کند. این توافق نامه همچنین ایران را از تولید موشک های بالستیک پیچیده تر که بتواند با آن اهدافی در اروپا یا فراتر از آن را تهدید کند ، منع نمی کند.

در بهترین حالت ، برجام ، به شکل فعلی ، نشان دهنده یک استراتژی امیدوارانه است که ایران جاه طلبی های منطقه ای خود را تعدیل کند، حکمت عدم اشاعه سلاح های هسته ای را ببیند و یک شهروند خوب بین المللی شود. اما حیف است که امید یک استراتژی نیست. همه نشانه ها حاکی از آن است که تندروهای محافظه کار در رژیم ایران در حال صعود هستند - نه اصلاح طلب ها یا  دموکراسی خواهان احتمالی برای رعایت نظم بین المللی مبتنی بر قوانین.

دولت بایدن تلاش خود را برای احیای توافق قطع خواهد کرد. احتمالاً ترور محسن فخری زاده دانشمند هسته ای ایران موجب تسریع برنامه هسته ای ایران شده و باعث می شود تهران با درخواست بایدن برای بازگرداندن انطباق با برجام به عنوان شرط بازگشت ایالات متحده به توافق ، موافقت نکند.

به طور گسترده تر ، آن گونه که پویایی ژئوپلیتیک منطقه ای از سال 2015 تکامل یافته است ، ممکن است بازگشت به برجام برای ایالات متحده حتی خطرناک تر باشد. دولت ترامپ درباره توافق ابراهیم بین اسرائیل و بحرین و امارات متحده عربی مذاکره کرده است و مراکش هم اکنون با یک معامله دیگر با میانجیگری آمریکا اسرائیل را به رسمیت شناخته است. اخیراً فعالیت های دیپلماتیک زیادی بین اسرائیل و عربستان سعودی نیز وجود داشته است. کشورهای حاشیه خلیج فارس همکاری خود را برای مقابله و بازدارندگی در مقابله با تهران، به ویژه پس از حملات ایران به تأسیسات نفتی عربستان در سپتامبر 2019 افزایش داده اند. هرگونه بازگشت توسط بایدن به تعامل ایران و آمریكا می تواند اعتبار آمریكا را در نظر كشورهای خلیج فارس و اسرائیل در معرض خطر قرار دهد و هزینه های قابل توجه دیپلماتیک ایجاد كند.

برای اینکه برجام واقعا موثر واقع شود، بایدن باید هرگونه تعامل دیپلماتیک با ایران را منوط به پذیرش این موضوع از سوی تهران بداند که برجام باید بخشی از یک بسته تعامل دیپلماتیک باشد. بسته ای که شامل توافقات تکمیلی جدید برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای نزدیک به تاریخ غروب توافق است. . تحلیل اخیر محمد ایوب در استراتژیست ، دشواری دستیابی به این مسئله را برجسته كرد و خاطرنشان كرد كه ایران خواستار بازگشت به برجام بدون پیش شرط آمریكا است و از بررسی توافق های بعدی خودداری می كند.

این اختلافات دیپلماتیک یک آزمایش اولیه برای دولت بایدن است. چالش موجود، توسعه یک رویکرد دیپلماتیک خلاق است که هر دو طرف را به راه حل بازگرداند، بدون این که منافع اصلی هر یک از طرفین را قربانی کند.

در این سناریو ، غنی سازی اورانیوم ایران ادامه، و احتمالاً گسترش خواهد یافت ، و این بحران جدید منطقه ای ایجاد می کند. انگیزه ایالات متحده یا اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته ای ایران افزایش می یابد و پتانسیل چنین حمله ای برای ایجاد پاسخ های متقابل و جنگ گسترده تر خواهد بود.

در صورتی که تلاش های دیپلماتیک یا حمله نظامی در آستانه توانایی ساخت سلاح های هسته ای به ایران جواب ندهد چشم انداز پیش رو پدیدار شدن توانایی هسته ای نظامی ایران در این دهه است. این به نوبه خود ممکن است عربستان را وادار کند که گزینه های هسته ای خود را ، شاید با کمک پاکستان ، بررسی کند. آیا ممکن است ترکیه هم از این الگو پیروی کند؟

چالش ناشی از توسعه موشک های بالستیک ایران به این موارد اضافه شده است. چنین موشکهایی می توانند سر جنگی هسته ای ایران را علیه اسرائیل یا کشورهای عربی خلیج فارس با امکان هشدار بسیار کمی به کار برند. آنها می توانند سلاح های غیر هسته ای دقیق را همین گونه به هدف برسانند. عدم توانایی در تعیین اینکه آیا یک موشک محموله هسته ای یا غیرهسته ای حمل می کند ، پویایی بحران بسیار بی ثبات کننده و تشدید کننده ای را برای قدرت های بزرگ منطقه ایجاد می کند ، که می تواند یک رقابت تسلیحاتی گسترده تر ایجاد کرده و توانایی دفاع موشکی را گسترش دهد.

هرگونه تلاش دولت بایدن برای بازگشت به برجام، به نظر خطرناک است. حتی اگر موفقیت آمیز باشد، ممکن است کاری برای جلوگیری از دستیابی بلند مدت به بمب هسته ای توسط ایران یا کوتاه مدت مرتبط با توسعه موشک های بالستیک آن انجام ندهد.

منبع+