آیا سازشی متقابل میان ایالات متحده و ایران ممکن است؟

امین سایکال

اندیشکده ASPI استرالیا

8 فوریه 2021

دولت جو بایدن با چالش‌های بسیاری در زمینه سیاست داخلی و خارجی روبرو است. در زمینه خارجی، یکی از چالش‌ها چگونگی تعامل با ایران است. بایدن کاهش تنش‌ها میان دو طرف را در اولویت قرار داده است. با این حال، هر دو طرف خواسته‌های مهمی دارند. این امر، کار دو طرف را برای رسیدن به منافعی سازگار و متقابل بسیار دشوار، و نه لزوماً غیرممکن، می‌کند.

از جمله مهم‌ترین نگرانی‌های واشنگتن برنامه هسته‌ای، توانایی موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران است. ترامپ تحت تأثیر این موضوعات، و همچنین، با تحریک بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و برخی رهبران کشورهای حوزه خلیج‌فارس، به‌ویژه محمد بن سلمان، حاکم واقعی عربستان سعودی، سیاست «فشار حداکثری» را دنبال و جبهه عربی-اسرائیلی را علیه ایران ایجاد و تقویت کرد. او خواستار مذاکره مجدد در مورد توافق هسته‌ای چندجانبه ایران (برجام) شد، توافقی که مهم‌ترین دست‌آورد سلف دموکراتش، باراک اوباما، بود. ترامپ آمریكا را از برجام خارج ساخت، تحریم‎هایی فلج كننده علیه ایران اعمال كرد، به تقویت حضور نظامی آمریكا در خلیج‌فارس پرداخت و ایران را به نابودی تهدید كرد.

همانطور که انتظار می‌رفت، تهران از ستیزه‌جویی‌اش هیچ نکاست. در تلافی، ایران از برخی از تعهداتش برجامی‌اش دست کشید و بر سرعت غنی‌سازی اورانیوم افزود. سطح غنی‌سازی ایران اکنون 20 درصد است - بسیار بالاتر از حد 3.7 درصد مندرج در توافق. همچنین، ایران به گسترش روابط راهبردی‌اش با چین و روسیه، مهم‌ترین دشمنان آمریکا پرداخت. رژیم از فشارهای رویکرد جنگ‌طلبانه ترامپ جان سالم به در برد، اگرچه که مردم ایران بار اصلی کارزار فشار حداکثری ایالات متحده را بر دوش كشیدند (و هنوز هم می‌کشند).

با این حال، رویکرد ترامپ نتوانست هیچ نتیجه مثبتی به بار آورد. بایدن اگرچه همان نگرانی‌های ترامپ را دارد، به دنبال کاستن از تنش‌ها با ایران است. بدین طریق، بایدن هم روابط ایالات متحده با بریتانیا، فرانسه و آلمان (سه متحد سنتی و از امضاکنندگان برجام که به‌شدت خواهان ادامه توافق هستند) را بهبود می‌دهد، و هم قادر می‌شود بیشتر بر روسیه و چین به‌مثابه میدان اصلی جنگ دیپلماتیک و راهبردی تمرکز کند.

با این حال، دو مانع بر سر راه او قرار دارد. مانع اول، مخالفت شدید نیروهای ضدایرانی در ایالات متحده و در منطقه [خاورمیانه] است. این گروه‌ها معتقدند تا زمانی‌که ایران به تعهدات برجامی‌اش بازنگردد و از توانایی نظامی تهاجمی و ستیزه‌جویی منطقه‌ای‌اش نکاهد، نباید هیچ امتیازی به آن کشور داد. دوم، تهران مصمم است تا پیش از لغو همه یا حداقل برخی از مهم‌ترین تحریم‌ها از سوی واشنگتن، هیچ انعطافی از خود نشان ندهد.

به‌منظور غلبه بر این موانع، بایدن به‌تازگی رابرت مالی را برای هدایت تیم مذاکره با ایران منصوب کرده است. پیش از این، مالی در مذاکرات اسرائیل و فلسطین شرکت داشت و مذاکره‌کننده ارشد برجام بود. او از قابلیت‌های عقلانی و دیپلماتیک خوبی برای انجام این وظیفه برخوردار است. جواد ظریف، وزیر امور خارجه اصلاح‌طلب و عمل‌گرای ایران، و تیم او همکاری با مالی را در عبور از موانع سودمند می‌دانند.

دیپلماسی، هنر سازش بر اساس درک متقابل از شرایط یکدیگر است. بر این اساس بود که جان کری، وزیر امور خارجه پیشین ایالات متحده و نماینده کنونی ریاست جمهوری در امور آب و هوایی، و ظریف توانستند برجام را به نتیجه برسانند. هر دو طرف برای رسیدن به سازش مجبور به عقب‌نشینی از مواضع اصلی خود شدند: ایران حاضر شد در مورد برنامه غنی‌سازی اورانیوم‌اش مذاکره کند و ایالات متحده نیز پذیرفت ایران برنامه هسته‌ای‌اش را ادامه دهد.

بسیار مهم است که ایالات متحده و ایران به‌منظور بحث پیرامون مسئله هسته‌ای و سایر موضوعات، مجدداً با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. وزیر امور خارجه جدید آمریکا، آنتونی بلینکن، گفته است که ایران تنها چند هفته و یا چند ماه با غنی‌سازی اورانیوم به مقدار کافی برای یک بمب اتمی فاصله دارد. ظریف ضمن تکذیب این مسأله مجدداً تأکید کرده است که برنامه هسته‌ای ایران با اهداف صلح‌آمیز است و رژیم اسلامی به لحاظ ایدئولوژیک با تسلیحات هسته‌ای مخالف است. با این وجود، او از تمایل تهران برای بازگشت به برخی از تعهداتش سخن گفته است، مشروط به این‌که واشنگتن نیز تحریم‌های ترامپ را لغو کند.

می‌توان بر شکاف میان درخواست ایالات متحده برای انطباق کامل ایران با برجام و درخواست ایران برای پایان دادن به تحریم‌ها فائق آمد. واشنگتن مشتاق است ایران غنی‌سازی اورانیوم‌اش را تا سطحی کاهش دهد که فقط برای اهداف صلح‌آمیز به کار آید، و تهران که تحت فشار شدید ناشی از تحریم‌ها و همه‌گیری کرونا قرار دارد، در برابر قدم اول واشنگتن پاسخ مثبت نشان خواهد داد.

برخلاف ترامپ، بایدن تاکنون اقدامات مشخصی انجام داده است که می‌تواند به ایجاد گفتگو با تهران کمک کند؛ اقداماتی مانند، توقف فروش تسلیحات تهاجمی به عربستان سعودی و امارات متحده عربی، توقف حمایت از عملیات ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی در یمن و طلب پایان جنگ در یمن، حذف حوثی‌های مورد حمایت ایران از لیست تروریستی ایالات متحده و بازگرداندن برخی از کمک‌های مالی آمریکا به فلسطینیان با اهداف بشردوستانه و امنیتی. همانند گذشته، اسرائیل هر کاری انجام خواهد داد تا مانع از شکل‌گیری روابط نزدیک میان ایالات متحده و ایران شود. بایدن باید این مسأله را به شیوه‌ای مشابه اوباما مدیریت کند.

به‌طور کلی، هم واشنگتن و هم تهران دلایل قانع‌کننده‌ای برای شروع مذاکرات در اسرع وقت دارند. اگر جلوی مانع‌تراشی‌های اخلال‌گران گرفته شود، امکان رسیدن به یک توافق متقابلاً سودمند وجود دارد.

منبع+