آیا اسرائیل، مخفیانه، با سوریه در ارتباط است؟

نویسنده: دکتر مردخای کدار

اندیشکده Begin-Sadat(اسرائیل)

بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، اکنون حضور ایرانی‌ها را به‌عنوان باری سنگین برای کشورش تلقی می‌کند و خواهان بیرون راندن تهران از خاک سوریه است. او متوجه شده است که دست‌یابی به این هدف مستلزم دخالت اسرائیل است. این می‌تواند تبیین‌کننده شایعاتی باشد مبنی بر این‌که میان دو کشور تماس‌های مخفیانه‌ای برقرار شده است.

اخیراً، گزارش‌های پراکنده‌ای درباره تماس‌های مخفی اسرائیل و سوریه با هدف ایجاد روابط منتشر شده است. حدوداً یک ماه پیش، گزارشی در وب‌سایت ایلاف، اولین روزنامه آنلاین عربی، منتشر شد که توجهات را به خود جلب کرد. این وب‌سایت در سال 2001 توسط دو تبعیدی عرب، یکی از عربستان سعودی و دیگری از عراق تاسیس شد. این سایت اعتبار بالایی دارد و همیشه تلاش می‌کند از انتشار گزارش های شورانگیز اجتناب کند، و حتی در برخی مواقع مقالاتی از نویسندگان اسرائیلی منتشر می‌کند. 

در 23 دسامبر سال 2020، مجدی حلبی، روزنامه نگار اسرائیلی، مصاحبه‌ای را منتشر کرد که با یکی از افسران ستاد کل ارتش اسرائیل انجام داده بود. این افسر که نام وی فاش نشده است، اقدامات اسرائیل در سوریه را شرح می‌دهد و در پاسخ به این سوال که رئیس‌جمهور سوریه چگونه به این عملیات جواب می دهد. می‌گوید:

اگر اسد به جای شما نشسته بود به من می‌گفت: "بیایید به یک راه حل برسیم." اسد ایرانی‌ها را وارد سوریه کرد تا آن‌ها مشکل داعش و جنگ داخلی را حل کنند، اما وقتی داعش شکست خورد، راه‌حل [ایران] به یک مشکل بزرگ برای اسد تبدیل شد. ایران امتیاز بزرگی برای سوریه بود، اما اکنون هم سوریه و هم روسیه، آن را به‌عنوان مزاحم می‌نگرند. وابسته نظامی روسیه هر هفته به اینجا می‌آید و این موارد را از من می‌شنود. 

حلبی پرسید، "آیا روس‌ها پیغام‌های سوری‌ها را به شما منتقل می‌کنند؟" افسر پاسخ داد: "بله، قطعاً، و فقط روس‌ها نیستند. پیغام‌های سوریه به شیوه‌های دیگر و به‌طور مداوم به ما می‌رسند." وقتی حلبی پرسید، "سوری‌ها از شما چه می‌خواهند؟" این پاسخ را دریافت کرد:

آن‌ها می‌خواهند به اتحادیه عرب بازگردند و به کمک اقتصادی نیاز دارند، برای مثال، سوخت. آنها برای خارج کردن ایران از سوریه و، همچنین، استحکام رژیم خود به پول نیاز دارند. اسد واقعیت را می‌بیند و می‌خواهد با محور اهل سنت ارتباط برقرار کند تا بتواند بدهی‌هایش را به ایران پرداخت کند و آن‌ها را از سوریه خارج کند. اسد می‌داند اسرائیل می‌تواند به او کمک کند تا از یک سو، با ایالات متحده و از سوی دیگر، با محور خلیج فارس و محور سنی ارتباط برقرار کند. روس‌ها نیز ما را به‌عنوان پل ارتباطی با ایالات متحده، خلیج فارس و محور سنی‌ها در نظر می‌گیرند. اسد می‌ترسد که دولتش سقوط کند و نتواند با ما صلح کند. اما او اکنون آماده است برای تقویت حاكمیت خود، پرداخت بدهی‌هایش به ایران و ایجاد وضعیت غیرجنگی با اسرائیل با ما وارد مذاکره شود. پس از آن، می‌توان به مذاكرات درباره جولان و سایر موارد پرداخت. 

حلبی پرسید: "آیا فکر می‌کنید چنین چیزی ممکن است؟" افسر پاسخ داد: "مطمئناً، من آماده‌ام که فردا صبح با او توافق کنم، اما راستش را بخواهید، ما در این مورد با رئیس ستاد یا مسئولان سیاسی صحبت نکرده ایم، زیرا این مسأله هنوز در نقطه آغاز است ... مهم‌ترین نکته این است که احتمال نابودکردن محور رادیکال، محور ایرانی، وجود دارد." 

چند مسأله بدیهی است: اسد دلیلی برای ماندن ایران در سوریه نمی‌بیند، و با اهمیتی نه کمتر از آن: روس‌ها نیز تهران و شاخه‌های آن - شبه نظامیان شیعه - را در سوریه نمی‌خواهند. منافع مسکو عبارتند از: 1) یافتن راه‌حلی برای مسأله ادلب و هزاران مخالف اسلام‌گرای اسد که به همراه خانواده‌هایشان در آنجا محاصره شده‌اند، تا بدین طریق بتوانند رژیم سوریه را احیا کنند. 2) یافتن راه‌حلی برای کردهای سوریه به‌نحوی که ترکیه را از سوریه بیرون بیاندازد؛ 3) یافتن راه حلی برای مشکل ایرانی‌ها تا اسرائیل حملات نظامی‌اش را به سوریه متوقف کند.

سوریه هرچه زودتر به وضعیت عادی بازگردد، مسکو سریع‌تر می‌تواند نیروهایش را از آن بیرون بکشد. علاوه بر این، روسیه خواهان سرعت بخشیدن به تولید گاز سوریه از بستر مدیترانه است تا دمشق بتواند بدهی‌هایش را پرداخت كند. 

در 14 ژانویه 2021، روزنامه الشیرا از ملاقات هیئت اسرائیلی و نمایندگان اسد در پایگاه حمیمیم روسیه در نزدیکی شهر بندری لاذقیه در شمال سوریه خبر داد. می‌دانیم که قبل از این دیدار، حداقل یک جلسه دیگر میان نمایندگان سوریه و اسرائیل در قبرس برگزار شده بود. این گزارش در تاریخ 18 ژانویه در روزنامه الشرق الاوسط مستقر در لندن بازنشر شد. در گزارش جدید، اسامی شرکت‌کنندگان در نشست نیز قید شده بود. 

از طرف سوریه، رئیس دفتر امنیت ملی، ژنرال علی مملوک، و مشاور امور امنیتی اسد، بسام حسن در جلسه شرکت کرده بودند. از طرف اسرائیلی، سرلشکر گادی ایزنکوت و آری بن‌منهشه، یکی از مقامات ارشد موساد حضور داشتند. این جلسه به میزبانی ژنرال الكساندر چایكوف روسی برگزار شد. بر اساس این گزارش، موضوعاتی که در این جلسه مطرح شده است، کاملاً مشابه موضوعاتی است که افسر ستاد کل به مجدی حلبی انتقال داده بود. 

اگرچه ممکن است جزئیات کاملاً دقیق یا کامل نباشد، اما به نظر می‌رسد تماس‌های فشرده اسرائیل و سوریه در پشت صحنه برقرار باشد. بلندی‌های جولان هم یکی دیگر از محورهای گفتگوها خواهد بود (اگر قبلاً مذاکرات راجع به آن را شروع نكرده باشند). حتی، یكی از گزارش‌ها احتمال می‌دهد که اسرائیل كنترل روستاهای دروزی در جولان را به سوریه منتقل خواهد کرد. 

بازسازی کشور وظیفه بزرگی است که پیش‌روی رئیس جمهور اسد قرار دارد، بازسازی زیرساخت‌ها، صنعت، شهرها و محله‌های مسکونی آن کشور که بیشترشان در طول جنگ داخلی به‌طور کامل یا جزئی تخریب شده‌اند. این تلاش دهه‌ها به طول می‌انجامد و به مبالغ هنگفتی نیاز دارد که کشور به ویژه در بحبوحه رکود اقتصادی جهانی ناشی از بحران کرونا به آنها دسترسی ندارد. در حال حاضر، چین و خلیج فارس تنها مراکزی هستند که به سرمایه مالی لازم دسترسی دارند.

مشخص نیست مسکو چه‌قدر علاقه دارد چینِ همیشه نیازمند به انرژی، به اقتصاد سوریه بازگردد. روس‌ها احتمالاً پول کشورهای عربی خلیج فارس را ترجیح دهند، چرا که جاه‌طلبی‌های هژمونی سیاسی به همراه نخواهد داشت. به همین دلیل، روسیه از گرم‌شدن روابط سوریه و اسرائیل طرفداری می‌کند: اورشلیم به عنوان دروازه‌ای به امارات و بحرین تلقی می‌شود. اگر ذوب‌شدن یخ روابط اسد و امارات، منجر به سردی روابط رئیس‌جمهور سوریه و ایرانیان شود، این مسأله، بدون شک، با منافع روسیه هماهنگ خواهد بود. 

تاکنون، اسرائیل، به‌صورت رسمی، هیچ واکنشی به این گزارش‌ها نشان نداده است. به‌طور منطقی، می‌توان فرض کرد که با نزدیک شدن به انتخابات، جزئیات این دیدارها، احتمالاً بدون قید جزئیات خاصی، در رسانه‌های اسرائیلی ظاهر شود.

منبع+