روسیه تنها برنده رقابت میان ایران و آمریکا است

استروب تالبوت و مگی تنیس

اندیشکده بروکینگز

 9 ژانویه 2020

ساعاتی قبل از حمله موشکی ایران به سربازان آمریكایی در عراق، ولادیمیر پوتین از سوریه دیدار کرد تا با بشار اسد، همتای سوری خود، در مورد بحران فزاینده آمریکا و ایران وارد گفتگو شود. روسیه مکرراً حمله هوایی ایالات متحده را، که طی آن سرلشکر ایرانی قاسم سلیمانی کشته شد، محکوم کرده است. منصفانه است اگر فرض کنیم رهبران مسکو در تلاش‌اند شرایط را به نفع خود تغییر دهند.

از زمان آغاز درگیری‌ها در سوریه، و مهم‌تر از آن، پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، از توافق هسته‌ای 2015، روابط واشنگتن و تهران رو به وخامت گذاشته است. همزمان، روسیه و ایران به‌واسطه همکاری نظامی‌شان در سوریه به یک‌دیگر نزدیک شده‌اند. گسترش نفوذ مسکو در سوریه حاکی از آن است که درگیری میان ایالات متحده و ایران می‌تواند منجر به افزایش قدرت و اعتبار روسیه در منطقه شود. کمترین کاری که روسیه خواهد توانست انجام بدهد این است که ایالات متحده را به عنوان متجاوزی پیش‌بینی‌ناپذیر و غیرمعقول جلوه دهد. این امر می‌تواند باعث شود بازیگران منطقه‌ای و متحدان بین‌المللی، همکاری با واشنگتن را زیر سوال ببرند.

•  گسترش نفوذ مسکو در سوریه حاکی از آن است که درگیری میان ایالات متحده و ایران می‌تواند منجر به افزایش قدرت و اعتبار روسیه در منطقه شود.

روسیه با وجود آن‌که ایالات متحده و متحدانش در ناتو خواستار برکناری اسد شدند، به رژیم اسد کمک کرد تا حکومت خود را در سوریه حفظ کند. همزمان با عقب‌نشینی ایالات متحده از سوریه، موضع اسد و روسیه تحکیم می‌شود. حمایت روسیه از اسد با هدف نفوذ در خاورمیانه و تضعیف منافع ایالات متحده آغاز شد. پس از چهار سال، می‌توان پیروزی‌های روسیه را برشمارد؛ آن کشور توانست ترکیه را از متحدانش در ناتو دور کند، و همچنین به‌عنوان یک پشتیبان ارزنده خارجی و قدرتی تعیین‌کننده ظاهر شود. تمام این پیروزی‌ها به هزینه ایالات متحده به دست آمد.

تصمیمات نامعقول سیاست خارجی ایالات متحده، همانند رهاکردن شرکای کرد در سوریه، خلاء قدرتی به وجود آورد که روسیه برای پر کردن آن وارد عمل شده است. حملات روز جمعه - و تمام اقدامات دولت ترامپ پس از آن - احتمالاً موقعیت روسیه را در سوریه و منطقه بهبود می‌بخشد. دولت عراق از آن‌چه که به‌عنوان نقض حاکمیت خود توسط ایالات متحده می‌داند، خشمگین است. نخست وزیر عراق حملات را "نقض آشکار شرایط مجوز حضور نیروهای آمریکایی" خواند. عراق در پاسخ می‌تواند به‌زودی نیروهای آمریکایی را از این کشور اخراج کند. ایالات متحده، بدون وجود سربازانش در عراق، به‌سختی می‌تواند حضورش را در سوریه حفظ کند. این خلاء برای مسکو فضای بیشتری جهت مانور در منطقه ایجاد و، اساساً، جایگاه آن کشور را به عنوان واسطه قدرت منطقه‌ای تقویت می‌کند.

کشتن سلیمانی، فراتر از تقویت جایگاه روسیه، به آن کشور کمک می‌کند تا میان واشنگتن و شرکایش زاویه ایجاد کند و ایالات متحده را در چشم جهانیان به‌مثابه قدرتی بی‌ثبات و جنگ‌طلب به تصویر بکشد. مسکو از پیش موفق شده است تا روابط ایالات متحده را با متحدانش در خاورمیانه تضعیف کند. نمونه بارز آن ترکیه است: اگرچه روسیه و ترکیه در طی جنگ سوریه از دو طرف مخالف جانبداری می‌کردند، اکنون عملیات مشترکی را در شمال این کشور کنترل می کنند؛ در منطقه‌ای که پس از توافق 22 اکتبر میان واشنگتن و آنکارا، و به منظور ایجاد "منطقه امن سوریه"، نیروهای آمریکایی از آن خارج شدند. در واکنش به مرگ سلیمانی، ترکیه بیانیه‌ای منتشر و اعلام كرد که مخالف "مداخلات خارجی ، ترورها و درگیری‌های فرقه‌گرایانه در منطقه" است.

•  کشتن سلیمانی، فراتر از تقویت جایگاه روسیه، به آن کشور کمک می‌کند تا میان واشنگتن و شرکایش زاویه ایجاد کند و ایالات متحده را در چشم جهانیان به‌مثابه قدرتی بی‌ثبات و جنگ‌طلب به تصویر بکشد.

اگر حملات ایالات متحده اختلاف بیشتری میان واشنگتن و متحدان اروپایی‌اش ایجاد کند، مسکو می‌تواند از آن شرایط نیز سود ببرد. تصمیمات متعدد ایالات متحده در خاورمیانه، به ویژه خروج آن از توافق هسته‌ای، حتی متحدانش را نیز ناامید کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت ترامپ حتی نتوانست پیش از حمله به سلیمانی، به انگلیس و دیگر متحدان‌اش هشدار دهد. اگر واشنگتن به درخواست متحدان خود برای تنش‌زدایی فوری توجه نکند، ممکن است ایالات متحده در صحنه جهانی بیشتر منزوی شود.

•  اگر واشنگتن به درخواست متحدان خود برای تنش‌زدایی فوری توجه نکند، ممکن است ایالات متحده در صحنه جهانی بیشتر منزوی شود.

اگر ایران، در واکنش به حملات، اقداماتش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای را تسریع کند، این امر می‌تواند به روابط واشنگتن با متحدان اروپایی‌اش آسیب برساند. ایران روز یکشنبه اعلام کرد که به برخی از تعهداتش در برجام عمل نخواهد کرد. روسیه منتقد جدی تصمیم ایالات متحده برای خروج از توافق و کارزار "حداکثر فشار" علیه ایران بوده است. در واقع، موضع مسکو، آن کشور را در کنار قدرت‌های اروپایی همانند فرانسه و آلمان قرار داده است، کشورهایی که آن‌ها نیز مخالف تصمیم ایالات متحده برای اعمال مجدد تحریم‌ها هستند. روسیه با همکاری فرانسه و آلمان تلاش کرده است تا از تحریم‌های ایالات متحده جلوگیری کند و ایران را درون توافق نگه‌دارد. در نتیجه، روسیه در موقعیتی قرار دارد تا با تأکید بر تلاش‌هایش برای حفظ توافق، واشنگتن را به‌عنوان مقصر اصلی راندن ایران به سمت بمب هسته‌ای سرزنش کند.

البته درگیری میان ایالات متحده و ایران در خاورمیانه، برای روسیه خطراتی هم دربردارد. یک درگیری نیابتی می‌تواند نیروهای روسی را در سوریه تحت فشار قرار دهد، به خصوص اگر اسرائیل حملات خود را علیه گروه‌های مورد حمایت ایران مانند حزب‌الله گسترش دهد، گروهی که قول داده است انتقام مرگ سلیمانی را بگیرد. علاوه بر این، هر پیشرفت ایران به سمت نقطه گریز هسته‌ای می‌تواند منطقه را بی‌ثبات کند، که در نتیجه آن، کنترل اوضاع در سوریه برای روسیه پیچیده‌تر می‌شود. سرانجام، اگر روسیه بیش از حد به ایران نزدیک شود، سایر شرکای خاورمیانه ساکت نخواهند نشست.

در نهایت این‌که، اقدامات ایالات متحده به دو طریق نقش رهبری روسیه را تقویت می‌كند: اول، با کنار کشیدن از رقابت، و دوم، با برانگیختن احساسات منطقه‌ای و جهانی علیه ایالات متحده. به شرط ادامه همکاری مسکو با تمام کشورهای منطقه و حفظ ثبات در مناطقی از خاک سوریه که نیروهای روسی در آن‌جا حضور دارند، روسیه از فرصت خوبی برای پرکردن جایگاه ایالات متحده در خاورمیانه برخوردار است.