هزینه انسانی جنگ در یمن و اتیوپی

نویسنده:  Richard Atwood

گروه بین المللی بحران Crisis Group

سازمان ملل جنگ یمن را به‌عنوان بدترین فاجعه انسانی در سطح جهان معرفی کرده است. این جنگ حداقل 250 هزار کشته بر جای گذاشته که بیش از نیمی از آن‌ها بر اثر بیماری و سوءتغذیه جان باخته‌اند. میلیون‌ها نفر تا حد مرگ گرسنگی می‌کشند و یا آواره و بی‌خانمان شده‌اند. رئیس بخش کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل اخیراً در مورد «بدترین قحطی که جهان در دهه‌های گذشته دیده است» هشدار داد. چهارصد هزار کودک زیر پنج سال دچار سوءتغذیه شدید هستند و «در هفته‌ها و ماه‌های آخر زندگی» خود به سر می‌برند. شرایط از این بدتر هم خواهد شد.

حوثی‌ها که هم‌اکنون بیشتر مناطق شمالی یمن را تحت کنترل خود دارند، در حال پیشروی به سمت شهر مأرب، آخرین سنگر شمالی نیروهای همسو با رئیس‌جمهور عبد ربه منصور هادی، هستند. نبرد بر سر تصرف این شهر، حدود یک میلیون نفر ساکن آن را، از جمله بسیاری از آوارگانی که از مناطق دیگر به آن‌جا آمده‌اند، در معرض خطر قرار خواهد داد. سازمان‌های امدادی‌ می‌گویند، آن‌ها برای رسیدگی به صدها هزار نفر آواره جنگی جدید آمادگی ندارند. علاوه بر آن، این نبرد موجب افزایش قیمت کالاهای اساسی و در نتیجه، تشدید بحران غذایی یمن خواهد شد. همچنین، جنگ بر سر مأرب موجب اختلال در یک مسیر مهم تجاری خواهد شد، مسیری که کالاهای اساسی از طریق آن به سمت شمال می‌رود. شهر مأرب یک منبع مهم تأمین سوخت به شمار می‌رود، بنابراین جنگ احتمالاً موجب افزایش قیمت نفت و گاز‌  و در نتیجه افزایش هزینه غذا و آب آشامیدنی خواهد شد. این مسأله‌ می‌تواند موجب افزایش خشونت‌ها در مناطق دیگر شود، به ویژه اگر نیروهای مخالف حوثی‌ها از توافق صلح سال 2018 خارج شوند. این توافق به درگیری‌ها در شهر بندری حدیده، یکی از مهم‌ترین کانون‌های تأمین کالا، پایان داد. 

جلوگیری از حمله حوثی‌ها کار آسانی نخواهد بود. همان‌طور که در بیانه‌ هفته گذشته بیان کردیم، لازمه چنین کاری، احتمالاً، برقراری یک آتش‌بس سراسری است. این بدان معنی است که دولت هادی و حامیان خارجی آن، به ویژه عربستان سعودی، باید به حوثی‌ها امتیاز دهند؛ از جمله، رفع محدودیت کالاهای ورودی به بندر حدیده که تحت کنترل حوثی‌ها است، و از سرگیری برخی پروازهای تجاری به فرودگاه صنعا که ریاض به مدت چهار سال از آن جلوگیری کرده است. نه هادی و نه سعودی‌ها خوشحال نخواهند شد، اما گزینه جایگزین، آن است که دولت آخرین قلمرواش را در شمال یمن از دست بدهد. در حالت ایده‌آل، آتش‌بس به تلاش‌ها برای بازگرداندن طرفین بر سر میز مذاکره جانی دوباره می‌بخشد. 

جو بایدن در این مدت اقدامات مثبتی انجام داده است. دولت او حوثی‌ها را از لیست گروه‌های تروریستی حذف کرد. به گفته سازمان‌های بشردوستانه، این مسأله [قرارگرفتن حوثی‌ها در فهرست گروه‌های تروریستی] مانع از تحویل کمک‌ها به حوثی‌ها‌ می‌شد. همچنین، او به پشتیبانی از کارزار عربستان سعودی علیه یمن، به ویژه حملات هوایی سعودی‌ها که عمدتاً موجب کشتار غیرنظامیان‌ می‌شد، پایان داد. بایدن یک دیپلمات مجرب را به‌عنوان نماینده ویژه در امور یمن منصوب کرد. مقامات آمریکایی‌ می‌گویند، پایان دادن به جنگی که بسیاری در آن دخالت دارند، از اولویت‌هایشان است. 

البته، موفقیت واشنگتن در یمن به خط‌مشی گسترده‌تر آن کشور در زمینه خلیج فارس و روابطش با ایران و عربستان سعودی گره خورده است. تهران از حوثی‌ها پشتیبانی می‌کند و میزبان سفیر حوثی‌ها به‌عنوان نماینده رسمی دولت یمن است و ریاض از هادی حمایت‌ می‌کند. این خط‌مشی، به بیان بهتر، هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته است.

در حال حاضر، روابط ایالات متحده با هر دو کشور ایران و عربستان آشفته است. ایالات متحده و ایران هر دو‌ بیان می‌کنند که خواستار بازگشت به توافق هسته‌ای ایران هستند، توافقی که سلف بایدن، دونالد ترامپ در سال 2018 از آن خارج شد. با این حال، هیچ‌کدام نمی‌خواهد اولین قدم را بردارد. ریاض هم محتاطانه دولت بایدن را زیر نظر گرفته است، چرا که بایدن از یک طرف، تلاش می‌کند روابط میان واشنگتن و ریاض را از نو تنظیم کند و از طرف دیگر، نمی‌خواهد این روابط به‌طور کامل قطع شود. انتشار گزارش اطلاعاتی ایالات متحده که محمد بن سلمان، ولی‌عهد سعودی، را متهم به صدور دستور قتل جمال خاشقچی‌ می‌کند، اقدام مفیدی به حال روابط میان دو کشور نیست. 

احتمالاً نمی‌توان بدون در نظرگرفتن پس‌زمینه بزرگتر، دیپلماسی مشخصی در قبال یمن اتخاذ کرد. ریاض و تهران نمی‌توانند به‌تنهایی جنگ را خاتمه دهند. همان‌طور که کارشناس ما در حوزه تحولات یمن در مقاله اخیر خود اشاره کرده است، بدون تعامل با طیف گسترده‌ای از بازیگران محلی که جنگ چندوجهی یمن را هدایت‌ می‌کنند، نمی‌توان به صلحی پایدار دست یافت. اما، عربستان و ایران نیاز باید همکاری کنند. در حال حاضر، اصلاً مشخص نیست بایدن می‌خواهد چگونه‌ صلح را برقرار کند. هر چه جنگ طولانی‌تر شود، بر احتمال وقوع هشدارهای شوم سازمان ملل در مورد فاجعه انسانی افزوده خواهد شد. 

وضعیت جنگ در شمال اتیوپی

جنگ دیگری که به آن‌ می‌پردازم در تیگرای[1] در شمال اتیوپی رخ می‌دهد. جنگ در آن‌جا مدت‌هاست که ادامه دارد، تصویر تلفات انسانی آن جنگ مدام ترسناک‌تر می‌شود. جنگ بنا بود عملیاتی سریع ارتش اتیوپی برای حذف و محاکمه رهبران جبهه آزادی‌بخش مردم تیگرای (TPLF) باشد، گروهی که سال‌ها به طور مشترک بر این کشور حکومت‌ می‌کرد، اما پس از نخست‌وزیری ابی احمد در سال 2018 قدرت‌شان در حکومت کاهش پیدا کرد. در ژانویه، دولت موقتی که برای اداره منطقه از طرف آدیس آبابا منصوب شده است، هشدار داد که در حدود 4.5 میلیون نفر (بیش از دو سوم جمعیت تیگرای) به کمک‌های غذایی نیاز دارند. کمک‌رسانی به بخش‌های زیادی از منطقه به دلیل جنگ و موانع دیوان‌سالارانه از عهده آژانس‌های بشردوستانه خارج است. همانند یمن، جنگ می‌تواند منجر به قحطی شود. نیروهای اریتره، همچنین، در حال مبارزه با حاکمان سابق تیگرای هستند و گفته‌ می‌شود مسئول برخی از بدترین سوءاستفاده‌ها هستند. کمک‌های بسیار اندک، اگر اساساً کمکی در کار باشد، تنها به مناطق شمالی تیگرای می‌رسد، مناطقی که در اشغال نیروهای اریتره است. 

هر چه اطلاعات بیشتری، در مورد آنچه که بر روی زمین‌ می‌گذرد، آشکار می‌شود، انتقادات بر اَبی نیز افزایش می‌یابد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، در 27 فوریه جنایات طرف‌های درگیر را محکوم کرد و با خواست اتحادیه اروپا مبنی بر توقف یک‌جانبه خصومت‌ها، همراه شد. دولت اَبی اخیراً لحن آشتی‌جویانه‌تری به خود گرفته است. او پذیرفت تحقیقاتی بین‌المللی پیرامون ادعاهای جنایات جنگی صورت بگیرد و تعهد داد مانعی بر سر دسترسی فعالان بشردوستانه ایجاد نکند. با این وجود، دولت او و رهبران برکنارشده تیگرای اختلافات زیادی با هم دارند. آدیس آبابا هر نوع آتش‌بس یا مذاکره را رد‌ می‌کند. 

در حال حاضر ضرورت دارد نیروهای اریتره از تیگرای خارج و کمک‌ها وارد شوند. چنین کاری ممکن است به لحاظ نظامی برای اَبی هزینه در پی داشته باشد، اما این نیروها آن چنان موجب خشم محلی‌ها می‌شوند که هر چه بیشتر در منطقه بمانند، تیگرایی‌ها سخت‌تر به تشکیل حکومت فدرال تن خواهند داد. اگرچه آدیس آبابا توافق با رهبران فراری تیگرای را رد‌ می‌کند، اما چنین کاری [خروج ارتش از تیگرای] به آژانس‌های بشردوستانه اجازه می‌دهد جهت دسترسی به مناطق روستایی که تحت کنترل رهبران تیگرایی قرار دارد، با آن‌ها وارد مذاکره شوند. همچنین، لازم است موانعی که از دسترسی آژانس‌های بشردوستانه به مناطقی که نیروهای فدرال و متحدان‌شان تحت کنترل دارند، برطرف شوند. شورای امنیت سازمان ملل متحد امروز در مورد درگیری‌های تیگرای جلسه خواهد داشت. به‌منظور تسهیل کمک‌های اضطراری، شورا باید خواستار عقب‌نشینی دولت اریتره و توقف جنگ شود.

به‌دلیل تداوم قطع اینترنت، به سختی می‌توانیم بفهمیم وضعیت منطقه چگونه است، اما اگر اوضاع حتی به اندازه نصف گزارش‌های رسیده هم بد باشد، برای ابی بسیار دشوار خواهد بود تا جایگاه بین‌المللی‌اش را بازیابد. رهبران تیگرای با نادیده‌گرفتن اقتدار فدرال، به سهم خودشان در کشاندن کشور به جنگ داخلی مقصراند. اما این بازی سرزنش‌گرانه با توجه به وضعیتی که تیگرایایی‌ها اکنون در آن به سر می‌برند، بی‌ربط به نظر می‌رسد. جایزه صلح نوبل نخست‌وزیر در حال حاضر خاطره‌ای دور به نظر‌ می‌رسد. او هرچه زودتر جنگ را خاتمه دهد، به نفع همه است، هم تیگرای، هم اتیوپی و هم خودش.

 منبع+

[1] Tigray