سرکوب آینده پارادوکس سیاست در ایران (نشست)

ارائه علیرضا بلیغ - دانشجوی دکتری فلسفه‌ی علم و فناوری

مطلب زیر گزارشی است از ارائه علیرضا بلیغ دانشجوی دکتری فلسفه‌ی علم و فناوری در «نشست اصحاب علوم انسانی هنر و رسانه درباره افزایش قیمت بنزین و اعتراضات پس از آن» که در روز دوشنبه 4 آذر 1398 در باشگاه هنر و اندیشه حوزه هنری تهران برگزار شد.

 در این ارائه، علیرضا بدیع با نگاهی فرهنگی و تاریخی به حکومتداری از دوران صفویه تا کنون، و با ارائه تفسیری از انقلاب و آینده متفاوتی که از آن توقع می رود، آینده متصور از جمهوری اسلامی را که بنا بود متفاوت از دوران حکومت پهلوی باشد، آینده ای سرکوب شده می نامد که دو جریان سیاسی اصلی جمهوری اسلامی نیز طرحی برای آن ندارند. وی همچنین با بیان اینکه ما در ایران فاقد برنامه ای هستیم که ملاک عملمان باشد، معتقد است بار اصلی مسائل کشور بر دوش اصحاب علوم انسانی است که باید با مراقبت درونی و عدم وابستگی به جریان های سیاسی، از حوزۀ عمومیِ فکری که ایجاد می کنند مراقبت کنند تا بتوانند طرح فکری مناسبی برای جمهوری اسلامی ارائه بدهند.

از نگاه بلیغ اگر رویدادهای این روزها را در یک مقیاس فرهنگی تاریخی بررسی کنیم خواهیم دید که انقلاب اسلامی ایران احیای امر سیاسی در ایران بود. خاصیتی که امر سیاسی دارد این است که اگر آینده ای در آن متصور نباشد، معنای موثقی نخواهد داشت. لذا به نظر می آید که اساسا آنچه با انقلاب رخ می دهد، نوعی خواست آینده متفاوت است. اما اتفاقی که پس از انقلاب اسلامی در ایران افتاد این بود که آن آینده متفاوت و مطلوبی که مدنظر بود در لایه های مختلف به نحوی سرکوب شد. البته این سرکوب گاهی هم ناخواسته ناخواسته اتفاق افتاده است. بلیغ معتقد نظریه نظام انقلابی رهبری هم به نظر امری پاردوکسیکال است. چراکه از یک سو واژه «نظام» اشاره به یک سیستم منسجم دارد که در آن ثبات و نظم جریان دارد و از سوی دیگر کلمه «انقلابی» از تفاوت و تغییر سخن می گوید. فوکو نیز انقلاب اسلامی ایران را احیای ایده معنویت سیاسی و گم گشته 400 سال اندیشه مدرن می داند.

در نگاه تاریخی نیز زمینه تاریخی انقلاب اسلامی حکومت صفویه است. صفویه اولین حکومت شیعه ایران است که در آن تشیع به صورت جدی مسئولیت حکومت و عرصه سیاست را پذیرفته است. اتفاقی که در آن دوره افتاده و بعد انقلاب نیز با آن مواجهیم این است که با استقرار این حکومت ها مساله اصلی حاکمان اداره کشور است. به هر روی در دوران صفویه قدرت پادشاهی به نحوی سلطه و قدرت خود را تثبیت نموده بود که پس از این دوره جایگاه سلطنت جایگاهی قدرتمند و حتی به عبارتی دست نیافتنی محسوب می شد. تا جایی که گفته شده یکی از دلایلی که کریم خان زند خودش را وکیل الرعایه نامید، فارغ از تواضعی که داشت، این بود که پادشاه و جایگاه سلطنت پس از دوران صفویه به قدری قدرت یافته که کسی جرات نمی کرده خودش را شاه بنامد.

طرح دو جریان سیاسی اصلی ایران برای آینده

در دوران کنونی جمهوری اسلامی نیز دو جریان سیاسی اصلی در ایران وجود دارند که این دو جریان پیش از آنکه طرحی برای آینده داشته باشند، دو تصویر از گذشته را نمایندگی می کنند. جناح راست که با اندیشه های لیبرالی و اسلام آمریکایی سازگاری داشت، تصویرش از آینده بازگشت به گذشته یا حفظ وضع موجود است. و دیگری جناح چپ که امروز از آن با عنوان اصلاح طلب یاد می شود؛ این جناح نیز آنچه که از آینده ارائه می دهد تصویری از گذشته غرب است.

این در حالی است که ما اگر بخواهیم از آینده صحبت کنیم، از امری محتوم و در عین حال نامتعین صحبت می کنیم. آنچه انقلاب به ما داد نیز این بود که بتوانیم آینده به معنای واقعی کلمه را تصویر بکنیم. اما یکی از چالش های مهمی که ما با آن درگیر هستیم این است که ساختارهای علمی کشور ما کمتر علاقه دارند به موضوعات حکومت بپردازند. حتی در محیط های علمی نظیر حوزه های علمیه هم موضوع انقلاب اسلامی و حکومت چندان جایگاهی ندارد.

ما برنامه نداریم...

بلیغ معتقد است آنچه ما اسم آن را برنامه می گذاریم و باید ملاک کارمان قرار دهیم از ابتدا در جمهوری اسلامی وجود نداشته است. در واقع برنامه به معنای پیوند جدی به واقعیت اجتماعی و تاریخی که در آن عقلانیت سیاسی حضور داشته باشد در جمهوری اسلامی وجود نداشته و آنچه عملا تا کنون با آن مواجه بوده ایم، چیزی شبیه برنامه ای برای توزیع پول نفت بوده و با عقلانیت سیاسی نیز همراه نبوده است. 

در انتهای ارائه نیز علیرضا بلیغ با اشاره به اینکه بار اصلی در شرایط کنونی کشور بر دوش اصحاب علوم انسانی است بیان نمود که اندیشمندان این حوزه باید خودشان از کارشان پاسداری کنند و به جریان های سیاسی متصل نشوند. در حقیقت می بایست اهالی علوم انسانی با مراقبت درونی، از حوزۀ عمومیِ فکری که ایجاد می کنند مراقبت کنند تا منجر به طرحی فکری برای جمهوری اسلامی بشود.

منابع

گزارش نهمین گردهمایی اصحاب علوم انسانی، اجتماعی، هنر و رسانه +صوت افزایش قیمت بنزین و اعتراضات پس از آن - آذر ۱۰، ۱۳۹۸