کابل‌های دریای سرخ: سازمان‌های جاسوسی ایالات متحده و بریتانیا چگونه به خاورمیانه گوش می‌دهند؟

پل کوچران

میدل ایست.آی

4 مارس 2021

دانکن کمپبل، خبرنگار محقق در زمینه سازمان‌های نظارتی، در این باره گفته است: «بدون شک، منطقه‌ مابین پورت‌سعید (در مصر) تا عمان، از مناطقی است که بیشترین پیام‌های مخابراتی در آن ردوبدل می‌شود و در نتیجه از بهترین مناطق برای جاسوسی است. تمام خاورمیانه به این خطوط ارتباطی متصل هستند، به استثنای خط ارتباطی که از ترکیه عبور می‌کند.»

فایو آیز (اتحادیه اطلاعاتی شامل کشورهای ایالات متحده، بریتانیا، کانادا، استرالیا و زلاند نو) از زمانی که این شبکه، در طول جنگ جهانی دوم شکل گرفت، مشغول جاسوسی از خاورمیانه بوده است. آژانس امنیت ملی (متعلق به ایالات متحده) و ستاد ارتباطات دولت (متعلق به بریتانیا) از بازیگران اصلی این اتحادیه هستند که از تأسیسات شناخته و ناشناخته‌اش در منطقه برای جمع‌آوری داده استفاده می‌کند.

خاورمیانه یکی از مناطقی است که سازمان‌های اطلاعاتی به دلایل مشخص در آن به شدت فعال‌اند: اهمیت راهبردی‌اش در ساحت اقتصادی و سیاسی، مناقشه اعراب و اسرائیل، و اختلافات سیاسی میان متحدان «فایو آیز» و دشمنان‌شان (که شامل هم گروه‌های شبه‌نظامی می‌شود و هم کشورهایی مانند ایران و سوریه).

با توسعه شبکه زیردریایی کابل‌‌های فیبر نوری، از مدیترانه به خلیج فارس، نظارت بر ارتباطات درون منطقه آسان‌تر از پیش شده است

فایو آیز از تمام اشکال مرسوم نظارت در این منطقه استفاده می‌کند، از نظارت هوایی تا شنود مکالمات تلفنی. اما، وجود شبکه کابل‌های فیبر نوری‌، نظارت گسترده بر این منطقه را آسان ساخته است.

آلن مالدین، مختصص در زمینه ارتباطات دوربرد از واشنگتن، می‌گوید: «مردم عادی هنوز به اهمیت کابل‌های اینترنتی پی نبرده‌اند. آن‌ها فکر می‌کنند گوشی‌های هوشمند بدون سیم و از طریق هوا به اینترنت متصل می‌شوند، اما متوجه نمی‌شوند که این گوشی‌ها نیز به سیم کابل نیاز دارند.» 

سازمان‌های جاسوسی از طریق اتصال به کابل‌های فیبر نوری به حجم وسیعی از داده‌ها دسترسی پیدا می‌کنند، از مکالمات تلفنی تا محتوای ایمیل‌ها، تاریخچه وب‌گردی و کلان‌داده‌ها. داده‌های مالی، نظامی و حکومتی هم از همین کابل‌ها عبور می‌کنند. 

داده‌ها برمبنای فهرست جستجوی 40000 کلمه‌ای آژانس امنیت ملی و ستاد ارتباطات دولت جمع‌آوری می‌شوند. سپس تحلیل‌گران به بررسی و گزینش داده‌های جمع‌آوری شده می‌پردازند.

آثینا کاراتزوگیانی، محقق در زمینه اهمیت و مقررات کابل‌های دریایی می‌گوید: «نظام فیزیکی کابل‌های فیبر نوری، کشورهای مهم جهان را به یک‌دیگر متصل می‌کند و حدود 95 درصد از پیام‌های صوتی و داده‌ای جهان از طریق آن‌ها منتقل می‌شوند. اگرچه کابل‌های دریایی از اهمیت بالایی برخوردارند، اما قوانین بین‌المللی ضعیفی برای محافظت از آن‌ها وجود دارد ... شاید بتوان این وضعیت را افراطی‌ترین نمونه از خصوصی‌سازی زیرساخت‌های حیاتی بدون محافظت کافی [از حریم شخصی شهروندان] به حساب آورد.»

توسعه شبکه‌های کابل فیبر نوری در خاورمیانه موجب شده است سازمان‌های اطلاعاتی غربی به داده‌های ارتباطی آن منطقه دسترسی بی‌سابقه‌ای پیدا کنند. 

کابل‌هایی با اهمیت ژئواستراتژیک

تمام پیام‌های اینترنتی میان اروپا و آسیا یا از مسیر قفقاز و ایران می‌گذرد و یا از مسیر بسیار انباشته‌تر مصر و دریای سرخ. مصر یک گلوگاه مهم است که اروپا را به خاورمیانه، آسیا و آفریقا متصل می‌کند. چیزی بین 17 تا 30 درصد حجم اطلاعات اینترنت جهان، معادل داده‌های 1.3 تا 2.3 میلیارد نفر، از 15 شبکه کابلی گذر می‌کند که مابین مدیترانه، مصر و دریای سرخ کار گذاشته شده است. 

جغرافیا و سیاست موجب این وضعیت خاص شده‌اند. گای زیبی، موسس شرکت تحقیقاتی «زالم انلتیکز» در این باره گفت: «به دلیل جنگ و شرایط سیاسی، نمی‌توان خطوط ارتباطی را از سوریه و ایران عبور داد، و جنگ در یمن یکی دیگر از گزینه‌های مسیر زمینی را خارج می‌کند... مناطق محدودی در جهان از چنین اهمیت راهبردی بالایی برخوردارند؛ دریای سرخ یکی از آن‌هاست، و در آفریقا نیز، جیبوتی.»

بیشتر کابل‌ها از زیر دریا رد می‌شوند، و خطوط کابلی زمینی که از خاک مصر گذر می‌کنند استثناء است، و نه قاعده. از آن‌جایی که احتمال خراب‌کاری در سطح زمین بالاتر است، و تصور می‌شود زیر دریاها امن‌تر است، ترجیح بر این است که خطوط کابلی در دریا کشیده شوند. زیبی اضافه کرد: «رفتن تا اعماق دریا و آسیب‌رساندن به کابل‌ها، کار بسیار دشواری است.»

خطوط کابلی که از مصر و از طریق کانال سوئز گذر می‌کنند، با خطرات مختلفی روبرو هستند. برای مثال، این احتمال وجود دارد که در بخش‌های کم‌عمق کانال، لنگر کشتی‌های عبوری به کابل‌ها آسیب برسانند.

آثینا کاراتزوگیانی در این باره گفت: «سه غواص در سال 2013 با ابزارهای دستی یکی از مهم‌ترین کابل‌ها را بریدند، که در نتیجه آن، پهنای باند مصر تا 60 درصد کاهش یافت.»

علیرغم این‌که نظارت گسترده بر شهروندان مصری از اهمیت بالایی برای عبدالفتاح السیسی (رئیس‌جمهور کنونی مصر و مدیر سابق اطلاعات نظامی) و پسرش محمود (معاون وزارت‌خانه اطلاعات همگانی) برخوردار است، اما «فایو آیز» به دولت مصر اجازه نداده است تا با آزادی عمل به جمع‌آوری داده‌های خطوط کابلی تحت‌کنترل‌اش بپردازد. 

کمپبل در این زمینه گفت: «دولت مصر اجازه دسترسی به داده‌ها را دارد، اما شریکی قابل‌اعتماد و یا باثبات به حساب نمی‌آید. نمی‌توان تجهیزات نظارتی فوق پیشرفته را در اختیار مصر گذاشت.»

علیرغم اهمیت راهبردی مصر، آن کشور عضو هیچ اتحادیه اطلاعاتی گسترده‌تری نیست. میان اتحادیه «فایو آیز» و برخی از کشورهای اروپایی، ژاپن و کره جنوبی قراردادهایی جهت به اشتراک‌گذاری اطلاعات وجود دارد، برای مثال برای به دست آوردن داده‌های روسیه و چین. همچنین، آژانس امنیت ملی روابطی با سوئد دارد، چرا که بخشی از خطوط کابلی روسیه از خاک سوئد عبور می‌کنند.

در مقابل، ایالات متحده با کشورهای خاورمیانه مانند مصر، اسرائیل، اردن، عربستان سعودی، ترکیه و امارات متحده عربی، روابط رسمی کمتری جهت به اشتراک‌گذاری اطلاعات دارد. 

هیو مایلز، موسس عرب دایجست (در قاهره) گفت: «میان مصر و ایالات متحده قراردادی جهت به اشتراک‌گذاری اطلاعات وجود دارد، اما مصری‌ها در این رابطه احتمالاً نقشی منفعل دارند. آن‌ها فقط خواهان پول و اندکی اطلاعات هستند.»

شنود مخفیانه

فایو آیز ممکن است بر خطوط کابلی عبوری از مصر و یا آب‌های سرزمینی آن دسترسی داشته باشد. در اسنادی که ادوارد اسنودن در سال 2013 افشا کرد، به یک پایگاه سری آژانس امنیت ملی در خاورمیانه به نام «دنسینگ‌ اوسیس» اشاره شده است. 

کمبپل در این زمینه گفت: «این پایگاه فوق سری است. آمریکایی‌ها آن را بدون اطلاع حکومت [میزبان] ساخته‌اند. و این خطر بسیار بزرگی برای آن‌هاست. ما فقط می‌توانیم مکان آن را حدس بزنیم. اردن، عربستان سعودی و مصر سه گزینه اول هستند. تنها کشور دیگری که می‌تواند میزبان این پایگاه باشد، عمان است.»

خطوط کابلی که آسیا، اروپا و آفریقا را به یکدیگر متصل می‌کنند، از مصر رد می‌شوند، و سپس، در طول دریای سرخ تا تنگه باب‌المندب ادامه می‌یابند، و سپس، از آن‌جا به سمت عمان تغییر مسیر می‌دهند. یکی از مراکز نظارتی ستاد ارتباطات دولت (بریتانیا) با اسم رمز مدار، در شهرستان السیب واقع شده است.

کمپبل در زمینه گفت: «این مرکز بسیار نزدیک نقاط ورود خطوط کابلی زیردریایی به عمان است. تقریباً تمام خطوط کابلی در حد فاصل بین السیب و مسقط وارد خشکی می‌شوند. بدون کوچک‌ترین دردسری!!»

کمپبل اضافه کرد، برای نظارت بر پیام‌های اینترنتی که از عمان به اروپا می‌رود، «بهترین گزینه شنودهای فوق‌محرمانه در دریا است.»

اسناد افشاءشده توسط اسنودن آشکار کرد که یک زیردریایی به نام یواس‌اس جیمی کارتر مخصوص چنین کاری در دریا حضور دارد و به خطوط کابلی دسترسی دارد. 

کمپبل به ما گفت: «به احتمال زیاد، زیردریایی‌های آمریکایی و یا سایر کشورها با استفاده از تجهیزات خاصی که دارند، به کابل‌های زیردریایی متصل می‌شوند.»

یک خط کابلی جدید در منطقه؟

بنا به گفته کمپبل، اسرائیل هم از ظرفیت‌های فنی برای دسترسی به خطوط زیردریایی برخوردار است. اگرچه، این کشور هنوز به خطوط اینترنتی خاورمیانه متصل نیست.

اسرائیل نقطه پایان دو خط کابلی است که اروپا را از طریق قبرس به اسرائیل متصل می‌کند. 

این وضعیت ممکن است تغییر کند. گوگل جدیداً از طرحی به نام «بلو-رامان» رونمایی کرده است که قرار است از طریق اسرائیل، اردن، عربستان سعودی و عمان، اروپا را به هند وصل کند.

کمپبل در این زمینه گفت: «از آن‌جایی که پروژه متعلق به گوگل است، آن‌ها خودشان بلدند چگونه داده‌ها را رمزگذاری سرتاسری کنند. طبق نقشه، تل‌آویو یکی از نقاطی است که خطوط از آن عبور می‌کند. گوگل حتماً می‌داند که اسرائیلی‌ها تمام داده‌ها را کپی و رمزگشایی خواهند کرد.»

هنوز مشخص نیست خط کابلی بلو-رامان عملی شود یا خیر. به نظر می‌رسد اجرای پروژه به عادی‌سازی روابط میان عربستان سعودی و اسرائیل بستگی دارد. گوگل به پرسش‌های ما در مورد این پروژه پاسخی نداد.

آثینا کاراتزوگیانی در این زمینه گفت: «توافق عربستان سعودی و اسرائیل به لحاظ جغراسیاسی اهمیت بالایی دارد. در واقع، شاهد این امر خواهیم بود که زیرساخت‌های فناورانه (خطوط کابلی فیبر نوری) تسهیل‌گر همکاری‌های راهبردی میان دو دشمن دیرینه می‌شود.»

منبع:

Red Sea cables: How UK and US spy agencies listen to the Middle East