جمال سند السویدی (کارشناس سیاسی)

جمال سند السویدی کارشناس سیاسی و نویسنده اهل کشور امارات است. او در سال 1959 در ابوظبی به دنیا آمد. پدرش از تجار بومی ابوظبی و مادر وی اهل کویت بود.

تحصیلات

جمال در اواخر دهه هفتاد میلادی نزد خانواده مادری خود در کویت رفت تا تحصیلات عالیه مدرسه و دانشگاه را در این کشور دنبال کند. مخالفان سلفی وی مدعی هستند السویدی در همان ایام با برخی گروه های شیعی کویت رابطه نزدیکی برقرار کرد! السویدی در سال 1981 در رشته علوم سیاسی از دانشگاه کویت فارغ التحصیل شده و برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت. او در سال های 1985 و 1990 به ترتیب مدارک کارشناسی ارشد و دکترای علوم سیاسی را از دانشگاه ویسکانسین-مدیسن (University of Wisconsin-Madison) دریافت کرد. او به تحقیقات علمی خود در این دانشگاه ادامه داد تا زمانی که به عنوان استاد موقت (مدعو) در این دانشگاه تدریس خود را از سال 1992 آغاز کرد.

زندگی سیاسی

السویدی پس از برگشت از آمریکا، در زمره برجسته ترین افراد تحصیل کرده امارات محسوب می شد. بسیاری اعتقاد دارند که او از همان دوره رفاقت نزدیک خود با محمد بن زاید (که در آن زمان رئیس ستاد عالی نیروهای مسلح بود) را آغاز کرد و با رشد بن زاید در هرم قدرت ابوظبی، السویدی نیز به استراتژیست اصلی دیپلماسی و توسعه امارات تبدیل شد.

سوابق و فعالیت ها

جمال السویدی در بدو بازگشت به امارات عمدتا در محافل علمی و دانشگاهی حضور یافت؛ اما اندکی بعد توسط محمد بن زاید در دایره مراکز علمی ارتش (زیر نظر بن زاید) و مراکز مربوط به امور زنان، خانواده و توسعه انسانی (زیر نظر مادر بن زاید: شیخه فاطمه بنت مبارک الکتبی) برکشیده شد. او در دو «دانشگاه امارات متحده عربی» و «دانشگاه زاید» تدریس کرده و تا سال ها عضو هیئت امنای دانشگاه زاید بود. همچنین چندین پست دولتی مانند ریاست کمیته عالی برنامه ریزی استراتژیک برای زنان و کودکان، ریاست عالی موسسه توسعه انسانی امارات، عضو هیات امنای دانشکده دفاع ملی و افسری و... را در اختیار داشت. از سال 1998 نیز مسئولیت دفتر نمایندگان را در دفتر ریاست دولت امارات وابسته به وزارت شئون ریاست بر عهده گرفت.

با این حال می توان مهم ترین مسئولیت جمال سند السویدی را تأسیس و اداره «مرکز تحقیقات و بررسی های استراتژیک امارات» (مركز الإمارات للدراسات والبحوث الاستراتيجية) وابسته به دفتر ریاست دولت امارات دانست که در سال 1994 به حکم رسمی شیخ خلیفه بن زاید ایجاد شد. این مرکز از سال 2004 به موازات قدرت گرفتن محمد بن زاید، به مغز طراحی استراتژیک سیاست خارجی امارات تبدیل شد و دست کم تا سال 2017 اصلی ترین اتاق فکر دیپلماسی ابوظبی محسوب می شد.

جوایز و افتخارات

جمال سند السویدی طی 10 سال اخیر، ده ها جایزه و مدال افتخار دریافت کرده است. او همچنین عضو تعداد زیادی از اتحادیه ها و مراکز فکری غربی شده که به نظر می رسد بخشی از آن به هدف اعتبارزایی برای وی بوده است. در همین راستا نیز السویدی معمولا یکی از شناخته شده ترین افراد در محافل غربی برای نشست های تحلیلی و استراتژیک محسوب می شود.

تالیفات

او در سال 1995 نخستین کتاب خود را در مورد جنگ در یمن نوشت و از آن زمان دارای ارتباطات نزدیکی با دو طیف مدرن و تجزیه طلب در جنوب این کشور است. او در سال 1996 کتاب «إيران والخليج: البحث عن الاستقرار» را در مرکز تحقیقات استراتژیک امارات منتشر کرد که در واقع مجموعه مقالات تحلیلی تعدادی از استراتژیست های برجسته خارجی بود. این کتاب جایزه بهترین کتاب نمایشگاه کتاب شارجه در سال 1997 را از آن خود کرد. السویدی در این کتاب یک مقاله با عنوان «المأزق الأمني في الخليج: دول الخليج العربية والولايات المتحدة الأمريكية وإيران» (بحران امنیتی در خلیج فارس: کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ، ایالات متحده آمریکا و ایران) نوشت که نشان دهنده حساسیت های وی نسبت به ایران از میانه دهه 90 میلادی بوده است. او طی سال های 1998 تا 2000  نیز یک کتاب مستقل و دو کتاب گردآوری شده در مورد امنیت در حوزه خلیج فارس و اتحادیه شورای همکاری منتشر کرد و اندکی بعد نیز با نگارش کتاب هایی با موضوع آینده پژوهی، به صورت رسمی پروژه بلندپروازی امارات در حوزه مسائل استراتژیک منطقه را در فاز تحلیلی و برنامه ریزی رونمایی کرد.

اما شهرت ویژه السویدی به سال های 2013 به بعد برمی گردد که مقارن با افزایش نقش آفرینی امارات در معادلات خاورمیانه بود. او در سال 2013 با کتاب «وسائل التواصل الاجتماعي ودورها في التحولات المستقبلية: من القبيلة إلى الفيسبوك» (رسانه های اجتماعی و نقش آن در تحولات آینده: از قبیله گرفته تا فیس بوک) وارد بحث بهار عربی و بیداری اسلامی شد. در سال 2014 با دو کتاب «حركات الإسلام السياسي والسلطة في العالم العربي: الصعود والأفول» (جنبش های اسلام سیاسی قدرت در جهان عرب: ظهور و سقوط) و «آفاق العصر الأمريكي: السيادة والنفوذ في النظام العالمي الجديد» (چشم انداز عصر آمریکا: حاکمیت و نفوذ در نظم نوین جهانی) به صورت جدی تر منویات و راهبردهای تجویزی خود برای ابوظبی نسبت به تحولات بهار عربی را منتشر کرد؛ تجویزی که در ادبیات منتقدان امارات به «الثورات المضادة» مشهور است.

کتاب السراب

السويدی در سال 2015 کتابی با عنوان «السراب» نوشت که در آن به صورت علنی و بی سابقه ای در برابر اسلامگرایان سنی صف آرایی کرد. رسانه های اماراتی ادعا کردند که السویدی در سال 2019 به واسطه نگارش این کتاب از سوی چندین شخصیت عربی و اروپایی، نامزد دریافت جایزه نوبل ادبیات شد. دلیل انتخاب این کتاب «برجسته کردن خطر ایدئولوژی های افراطی» و «بهترین نماینده تلاش برای مقابله با این معضل» بیان شده است.

السویدی او در کتاب سراب با مقایسه شعارهای اسلامگرایان و عملکرد آنان می نویسد:

تجربه خیزش های اسلامگرایی از دوره رشید رضا تاکنون نشان می دهد اسلامگرایان با وعده تحقق عدالت و سعادت قدرت را به دست می گیرند؛ اما نه تنها عدالت و امنیت به محاق می رود، بلکه در عمل خودشان به فضایی دامن می زنند که نفاق، فساد و دزدی به صورت بی سابقه افزایش یافته و سعادت به آرزوی دست نیافتنی تبدیل می شود.

با نگاهی به این کتاب می توان فهمید امارات به صورت ایدئولوژیک اصلی ترین خطر و تهدید را رشد اسلامگرایی می داند و به طور جدی در برابر آن در سرتاسر جهان اسلام می ایستد.

از نظر کارشناسان دو نکته پیرامون این کتاب حایز اهمیت است:

1. نخست اینکه، این کتاب به قدری از حمایت‌های حکومتی برخوردار است که اعلام شده قرار است بخشی از آن وارد متون درسی مدارس شود.
2. دوم اینکه، این کتاب را باید نماد «ایدئولوژیک» شدن نظام حکومتی امارات دانست. در حالیکه طی دهه‌ها یکی از شعارات امارات، عدول از ایدئولوژی و «ایدئولوژی‌گریزی» بود.

دیدگاه ها

جمال سند السویدی در سال های اخیر با فصلنامه «رؤى استراتيجية» (نگرش های استراتژیک)، مجله « آفاق المستقبل» (چشم انداز آینده) و یادداشت های ویژه در روزنامه «الاتحاد» مواضع خود را با صراحت و رسمیت بیش تری بیان کرده است.

• او در مورد ایران هسته ای در سال 2013 نوشت:

ایران یکی از قدرت های بزرگ منطقه است و این حقیقت را کسی نمی تواند نادیده بگیرد. با این حال اعراب نمی توانند ملاحظات امنیتی خود را نسبت به هسته ای شدن ایران نادیده بگیرند...

• السویدی در اوج مذاکرات برجام در مقاله دیگری سه راهکار را برای کشورهای حاشیه خلیج فارس ممکن می دانست و در این میان نسخه مطلوب خود را رهیافت دوم می دانست:

در این رهیافت، باید فورا با ایران وارد معاملات بزرگ اقتصادی شد به طوری که مجراهای ارتباطی مالی ایران در دوره انفتاح از کانال خلیج [فارس] بگذرد. با این کار از طرفی بخش تعامل گرا را در نظام ایران تقویت کرده و از طرف دیگر با فربه شدن تجار در جامعه ایران، مطالبات اقتصادی به اولویت اول مطالباتی مردم تبدیل شده و نسبت به سیاست خارجی تنش زا انزجار می سازیم...

او پیش بینی کرده بود که این رهیافت با حمایت ضمنی اسرائیل نیز همراه شود «زیرا تل آویو درک می کند که در فضای پسابرجام، باید با ابزارهای این چنینی در صدد مهار ایران باشند!»

• او در یادداشت دیگری در مورد لزوم تقویت کشورهای بزرگ عربی می نویسد: تاریخ نشان داده که جهان عرب را دو کشور می توانند رهبری و نمایندگی کنند، مصر و عربستان سعودی! هر گاه اختلاف میان این دو کشور بالا گرفت، جهان عرب قافیه را به رقبای فرامنطقه ای و منطقه ای واگذار کرد. برخی تصور می کنند در پی تضعیف این دو کشور، کشورهای کوچک تر می توانند جایگزین آن ها شوند؛ اما ما نمی توانیم عظمت مصر با 80 میلیون نفر جمعیت یا عربستان با جمعیت انبوه، اقتصاد قوی و امکانات بسیار را نادیده بگیریم.

منابع

1- 50 خبيراً وأكاديمياً عالمياً يرشحون جمال السويدي لنيل «نوبل للآداب» 2019 - وبگاه البیان. 14 فوریه 2019