نکاتی درباره طرح اصلاح قیمت بنزین (نشست)

ارائه مسعود براتی - کارشناس ارشد روابط بین الملل

مطلب زیر گزارشی است از ارائه مسعود براتی کارشناس ارشد روابط بین الملل در «نشست اصحاب علوم انسانی هنر و رسانه درباره افزایش قیمت بنزین و اعتراضات پس از آن» که در روز دوشنبه 4 آذر 1398 در باشگاه هنر و اندیشه حوزه هنری تهران برگزار شد.

براتی در این ارائه بر این نکته تاکید دارد که مواجهه با رویدادهای کلان اجتماعی، سیاسی یا اقتصادی نظیر گرانی بنزین که هر از چندگاهی جامعه را درگیر خود می کند، نباید یک وجهی و صرفا از منظر سیاسی باشد. هر مقطع زمانی مقتضیات خاص خود را دارد که باید مسائل کلان کشور را در آن بستر دید و فهمید. مثلا دلایل گرانی بنزین را نمی توان به عامل یا عوامل سیاسی محدود ساخت؛ بلکه این مساله در هر مقطع زمانی می تواند معلول شرایط خاصی باشد. چنین پدیده هایی باید در لایه های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و … تحلیل درک شود و محدود به امر سیاسی نشود. گرچه بر امر سیاسی تاثیر و تاثر دارند.

لزوم فهم چندجانبه موضوع

مسعود براتی در این ارائه با اشاره به تکرار افزایش قیمت بنزین در طول زمان، گفت: معلولی است که اگر با علت آن مواجه نشویم دچار تکرار و دور می‌شویم. در مواجهه با این علت‌یابی افراد عمیق از افراد سطحی جدا می‌شوند که عمدتا دوستان علوم انسانی نیز در دسته عمیق قرار می‌گیرند. ولی این افراد عمیق نیز دو دسته می‌شوند. در یک طرف افرادی هستند که موضوع را سیاسی می‌بینند و راهکارهایی چون برکناری فلان مسئول را می‌دهند ولی از فهم علل اقتصادی این پدیده اقتصادی غافل می‌شوند. و در طرف دیگر فهم چندجانبه موضوع قرار می‌گیرد. به هر حال این پدیده اقتصادی هم هست در عین اینکه سیاسی، اجتماعی و امنیتی است. به عنوان مثال تحریم نیز یک پدیده سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، رسانه‌ای و امنیتی است.

به گفته براتی ما اگر بخواهیم این پدیده گرانی بنزین را درست فهم کنیم باید آن در لایه اقتصاد، سیاست، اجتماع و … تحلیل کنیم که معلول چه چیزی است. نکته بعدی اینکه ما اگر دوران‌های مختلف را خروجی‌های یکسانی می‌بینیم، می‌تواند کمک کند در علت‌یابی فرایندهای مختلف در تولید این خروجی‌ها، اما این لزوما نمی‌تواند تنها تکیه‌گاه ما در تحلیل باشد، و افزایش قیمت بنزین و رویدادهای اخیر را با پدیده‌ی تعدیل در دهه هفتاد یکسان در نظر بگیریم. به عنوان نمونه ما وقتی تورم را به عنوان عامل افزایش قیمت بنزین مطرح می‌کنیم،  تورم از نظر اقتصاد خوانده‌های سنتی به معنای دست دولت در جیب مردم بودن، است. ینی دولت از بانک مرکزی پایه پولی برمی‌دارد تا کسری بودجه را جبران کند و این موجب خلق پول می شود. در صورتی که دینامیک این داستان طی پانزده سال اخیر تغییر کرده و الان خلق پول توسط نظام بانکی، برای ما پررنگ شده است. یا تحریم در دهه هفتاد به عنوان پدیده‌ای که از بیرون عارض می شود وجود نداشته است. به این معنا که بدهی خارجی بوده که هنگام بازپرداخت دچار کسری شده‌است. یا سیاست‌های نظام تجاری همچون وابستگی به نفت چه تاثیری دارد.

البته پدیده‌های یکسانی  هم وجود دارد، مثل اینکه جریان قدرت در موقعیت های تولید ثروت خیمه می زند مثل بانک‌های غیر دولتی یا به تعبیر دوستان بانک‌های خانوادگی، که پدیده واقعی و مهمی هستند. دولت در سال 1392 با این ادعا که ما نمی‌خواهیم پایه پولی را برای مسکن مهر هزینه کنیم، تلاش می‌کند. ولی در نهایت آقای روحانی بیان می‌کند که ما دست نزدیم اما پایه پولی خودش بالا رفت و بعد آقای همت می‌گوید: حالا که بالا رفت چرا فعالانه از آن استفاده نکنیم. چرا این پدیده رخ می دهد؟ چون پویایی و دینامیکی در نظام بانکی وجود دارد که وقتی اجازه می دهیم بانک غیر دولتی بدون اجازه خلق پول کند باید بانک مرکزی هم درِ خزانه را باز کند و پایه پولی را بالا ببرد.

از این‌روی دوستانی که تحلیل می کنند خیلی ساده‌تر است که صرفا موضوع را سیاسی تلقی کنند و وارد لایه‌های پیچیده نشوند، البته که امر سیاسی هم هست. مثلا طرح مسکن مهر به عنوان یک امر اقتصادی، صندوق بین المللی پول به عنوان یک اراده سیاسی در سطح بین المللی، خلاف آن توصیه و حمایت کرد. در واقع اراده سیاسی در بستری از روابط علی و معلولی اقتصادی است و اگر این روابط علت و معلولی درست فهم نشود برای حل مسئله سراغ منشا غلط می رویم، نهاد انقلابی بانک می زند ولی همان اثر و بدتر از اثر نهاد غیر انقلابی را دارد.

براتی همچنین با اشاره به مصادیقی در تاریخ معاصر همچون حاشیه‌نشینی، تورم، بانکداری و…، بر عدم درک پدیده‌ها در بستر اقتصادی تاکید کرد و گفت اگر بخواهید برای اداره جامعه در مقابل جریان های نئولیبرال مقاوت کنید، باید جزئیات فهم شود و براساس این نکات راهکارِ پیشنهادی ارائه شود، چون غیر از این، جامعه از شما پذیرش نمی کند. در موضوع اخیر بنزین، باید بدانیم که بنزین معلول پدیده‌هایی است که ناشی از سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی ماست. و مشکل اینجاست که به جهت پیچیدگی تحلیل چندجانبه، موضوع را به امرسیاسی محدود می‌کنیم و پدیده‌های اقتصادی را در بستر اقتصاد فهم نمی‌کنیم. البته که این پدیده‌ها بر امر سیاسی تاثیر و تاثر دارند.

منابع

گزارش نهمین گردهمایی اصحاب علوم انسانی، اجتماعی، هنر و رسانه +صوت افزایش قیمت بنزین و اعتراضات پس از آن - آذر ۱۰، ۱۳۹۸