آیا یمن گام بعدیِ ترکیه بعد از لیبی است؟

نویسنده: حای ایتان کوهن

موسسه استراتژی و امنیت بیت المقدس

21 آگوست 2020

 مقاله حاضر ترجمه نوشته حای ایتان کوهن کارشناس سیاست خارجی و مسائل سیاسی معاصر ترکیه در موسسه استراتژی و امنیت بیت المقدس رژیم صهیونیستی پیرامون آرمانهای ترکیه برای انجام عملیات نظامی در یمن است که در موسسه استراتژی و امنیت بیت المقدس منتشر شده و مرکز مطالعات استراتژیک صنعا نیز به ترجمه و نشر آن اقدام کرده است.

از زمان آغاز عملیات سپر فرات در سال 2016 علیه داعش و حزب اتحاد دموکراتیک کرد در شمال سوریه، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه سیاست خارجی تهاجمی را در پیش گرفته که در امور کشورها دخالت کرده و از انجام عملیات نظامی دریغ نمی کند.

پیشینه مداخله و حضور نظامی ترکیه در خارج از مرزها

آنکارا اولین عملیاتش در خارج از مرزها را در کشورهای همسایه یعنی عراق و سوریه آغاز کرد. اردوغان همچنین به ارتش ترکیه دستور داد در مناطقی که کنترل کرده بود بماند. ترکیه برای جلوگیری از فعالیت مخالفانش در داخل کشور، منطقه ای امنیتی در پشت مرزهای خود انتخاب کرده است. به عبارت دیگر ترکیه برای تثبیت موقعیت خود در مناطق تازه اشغال شده، دکترین اشغال نظامی طولانی مدت را در پیش گرفته است. همچنین سرمایه گذاری در زیرساخت ها را با آسفالت جاده های جدید، ساخت بیمارستان ها و دفاتر پست و تأمین وسائل مدارس و تجهیزات نیروهای امنیتی آغاز کرد. این کشور همچنین شروع به بهره برداری از منابع این سرزمین ها کرد. پس از تحکیم حضور ترکیه در شمال سوریه در سال گذشته و گسترش مداخله نظامی در منطقه خارج خاورمیانه و شمال آفریقا، ماجراجویی موفقیت آمیز این کشور در لیبی بخشی از شبکه فعالیت های تازه توسعه یافته این کشور بشمار می رود.

از سال 2017 ترکیه پایگاه های نظامی در سومالی و قطر افتتاح کرده و سعی در ایجاد پایگاه دریایی در جزیره سواکن سودان دارد که نشان از قصد این کشور برای مداخله در دیگر مناطق نیز دارد. یمن به دلیل موقعیت استراتژیکی که دارد، احتمالاً صحنه بعدی مداخله ترکیه خواهد بود. ترکیه - از آنجا که کشوری با اکثریت «سنی» است - در مارس 2015 خصومت با حوثی های «شیعه» را اعلام کرد و اردوغان کنترل و پیشرفت شبه نظامیان حوثی در یمن را محکوم کرده و ایران را به دلیل تلاش برای سیطره بر منطقه خاورمیانه مقصر دانست.

اختلاف ترکیه با عربستان و امارات در یمن

علی رغم اینکه به نظر می رسد ترکیه، عربستان سعودی و امارات در مورد چشم انداز یکسان برای یمن اتفاق نظر دارند، این کشورها نتوانستند زیر یک چتر متحد شوند. این به دلیل رقابت مداوم بین ترکیه و عربستان برای رهبری جهان سنی است. اختلافات دو کشور در سال 2018 هنگامی که روزنامه نگار سعودی «جمال قاشقچی» در کنسولگری عربستان در استانبول کشته شد، به اوج خود رسید و از آن زمان روابط ترکیه و عربستان سعودی شاهد یک تنش آشکار است. قبل از کشته شدن «قاشقچی» ترکیه روابط خوبی با دولت رئیس جمهور عبد ربه منصور هادی داشت که مورد حمایت عربستان سعودی است و هادی - از زمان روی کار آمدنش در سال 2012 تا زمان قتل قاشقچی - چهار بار به ترکیه سفر کرد. بدلیل وخامت روابط ترکیه و عربستان، روابط آنکارا و دولت هادی به سردی گرایید. 

آماده سازی زمینه های مداخله

عقب نشینی امارات متحده عربی از پشتیبانی نظامیش از شورای انتقالی جنوب در جنوب یمن، فرصتی را برای مداخله ترکیه در یمن فراهم کرد و در اواسط سپتامبر 2019 اردوغان تمایل خود را برای مداخله در جنگ داخلی یمن نشان داد. اردوغان علیرغم سخنرانی مبهم خود مشخص نكرد كه این مداخله ترکیه نظامی خواهد كرد یا از طریق قدرت نرم. وی همچنین از عربستان سعودی و امارات بدلیل اینكه نتوانستند حوثی ها را شکست دهند و جنگ داخلی در یمن را به یک فاجعه انسانی مبدل ساختند، انتقاد كرد. آن دسته از مطبوعات ترکیه که مطیع اردوغان هستند، اظهارات وی در مورد یمن را نشانه ای از یک مداخله نظامی جدید دانستند و در واقع افکار عمومی را برای ماجراجویی جدیدی در خارج از مرزهای کشور آماده ساختند. همچنین فضایی را برای کارشناسان یمنی و رهبران سازمان های غیردولتی فراهم کردند تا افکارشان را در مورد جنگ جاری در یمن و نقش بالقوه ترکیه در این درگیری بیان کنند.

حمایت ترکیه از جنگجویان ضدحوثی

شایعاتی مطرح شد مبنی بر اینکه ترکیه «صالح الجبوانی» وزیر حمل و نقل پیشین یمن را با بودجه قطر برای استخدام جنگجویان به استانهای ابین و شبوه فرستاده و او 600 جنگجو را در اردوگاهی در عتق، مرکز استان شبوه به خدمت گرفته و حقوق ماهیانه ثابت به آنها پرداخت می کند. علاوه بر این گزارش شد که الجبوانی سلاح هایی را در بازار سیاه خریداری کرده است (ترکیه هنوز اسلحه به یمن ارسال نکرده است). همچنین با رهبر حزب اصلاح «حمود مخلافی» که مبارزانی علیه حوثی ها را در تعز استخدام کرده روابطی برقرار کرده است. بر اساس همین گزارش الجبوانی و مخلافی مبارزان «احمد المیساری» وزیر کشور دولت هادی را تحت فشار قرار می دهند. بنابراین ترکیه و قطر در تلاشند تا با هزینه دولت سعودی نفوذ خود را در دولت هادی افزایش دهند. ترکیه همان روشی را که برای جذب مزدورانی از سوریه و ارسالشان به جنگ لیبی درپیش گرفت، برای ورود به جنگ جدیدش در یمن اتخاذ کرده است. شرکت ترکی «SADAT» در جذب این مزدوران نقش دارد. آنکارا همچنین با حزب اصلاح در یمن در ارتباط است.

اهمیت استراتژیک یمن برای ترکیه

واضح است که ترکیه به دنبال نفوذ به یمن و بهره برداری از منابع طبیعی این کشور و همچنین محکم کردن جای پای خود در دریای سرخ است. با داشتن پایگاه دریایی در یمن، ترکیه به یکی از بازیگران اصلی دریای سرخ و تنگه باب المنداب تبدیل می شود؛ جایی که بسیاری از تانکرهای نفت خلیج فارس از آنجا به سوی بازار جهانی روانه می شوند. از این گذشته این نفوذ می تواند اهرم فشاری علیه مصر باشد. چنین حمایت فعال ترکی از اخوان المسلمین در یمن ممکن است بازگشت امارات به یمن را در پی داشته باشد و نیز مصر را به سوی تبدیل شدن به یک مبارز فعال در یمن برای مهار ترکیه سوق دهد.

قدرت نرم ترکیه

سازمان های دولتی و غیردولتی ترکیه مانند: سازمان امداد ترکیه (که اسرائیل آن را یک سازمان تروریستی می داند)، آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا)، هلال احمر ترکیه و اداره امور ترکیه (دیانت)، نقش فعالی در ارائه خدمات بشردوستانه به یمنی ها دارند؛ این سازمان ها برای خانواده های نیازمند در مناطق شبوه، حضرموت، مأرب، عدن و تعز سبد غذایی ارسال کردند. در واقع ترک ها برنامه های طولانی مدت در یمن دارند. در ژانویه اسماعیل چاتاکلی معاون وزیر کشور ترکیه، از پایتخت موقت عدن بازدید کرد و طبق دستورالعمل اردوغان گزارش جامعی از نیازهای یمنی ها صادر نمود. با این حال بعید است که مداخله نظامی ترکیه در یمن مورد حمایت گسترده مردمی قرار گیرد. درحالیکه اردوغان حضور ترکیه در عراق، سوریه و لیبی را به عنوان محافظت از منافع امنیت ملی کشورش توجیه کرد، مداخله ترکیه در یمن دشوار است.

این احتمال نیز وجود دارد که اردوغان به جای نیروهای مسلح خود از مزدوران در یمن استفاده کند و مجبور شود برای به چالش کشیدن مصر، عربستان سعودی و امارات یک پایگاه نظامی جدید در یمن افتتاح کند. این امر به عنوان سمبل ترکیه قدرتمند، مورد توجه مردم ترکیه قرار خواهد گرفت.

منبع: هل اليمن الخطوة التالية لتركيا بعد ليبيا؟