حکومت ایالات متحده و ایران بر آتش مسابقة تسلیحاتی خلیج‌فارس می‌دمند

 دیوید اتاوی

اندیشکده ویلسون

17 اکتبر 2020

در خاورمیانه و شمال آفریقا و بالأخص در خلیج‌فارس یک مسابقه تسلیحاتی بسیار گسترده آغاز شده است  که ناشی از برنامه دولت ترامپ برای فروش هواپیمای جنگنده پیشرفته  اف 35 به امارات متحده عربی و همچنین پایان تحریم تسلیحاتی تحمیل‌شده توسط سازمان ملل متحد بر ایران در روز یکشنبه، 18 اکتبر است . این رقابت ایالات‌متحده را در برابر روسیه در یک رقابت شدید برای قبضه کردن معاملات چند میلیارد دلاری برای برترین سلاح‌های خود قرار می‌دهد. از یک‌سو  مسکو برای شکستن انحصار طولانی‌مدت ایالات‌متحده در معاملات عمده با پادشاهی‌های عرب خلیج‌فارس می‌کوشد و از سوی دیگر مخالفت فزاینده اسرائیل و متحدانش در کنگره در مورد توافق با امارات متحده عربی تردیدهایی ایجاد می‌کند، به‌ویژه پس از گزارش‌هایی که این بسته تسلیحاتی شامل هواپیماهای جنگ الکترونیکی نیروی دریایی ایالات‌متحده، Growler و MQ-9 Reaper مسلح نیروی هوایی است.

علاوه بر این، قطر، یکی دیگر از متحدان مهم عرب خلیج‌فارس، به‌طور رسمی درخواست خرید هواپیمای جنگنده اف 35 را داده و عربستان نیز برای خرید آن ابراز علاقه کرده است. تاکنون هیچ  اف 35 یا Growler به کشورهای عربی فروخته نشده است، درحالی‌که اسرائیل اکنون دو اسکادران اف 35 دارد و هواپیماهای بدون سرنشین هجومی خود را تولید می‌کند. مدت‌هاست که ایالات‌متحده بر بازار سودآور اسلحه در خاورمیانه تسلط دارد، جایی که نیمی از صادرات اسلحه ایالات‌متحده در دوره 2015-2019 به این منطقه فروخته شده است. دولت ترامپ می‌تواند با اعلام «وضعیت اضطراری امنیت ملی» مخالفت کنگره را دور بزند و فروش اسلحه در امارات متحده عربی را پیش ببرد.

این همان کاری است که در ماه مه سال گذشته انجام داد تا مخالفت مشابه با بسته تسلیحاتی 8 میلیارد دلاری عربستان و امارات را نادیده بگیرد. بیشتر مهمات جنگ آن‌ها در یمن علیه شورشیان حوثی موردحمایت ایران را این مهمات تشکیل می‌داد. گزارش‌های مطبوعاتی می‌گویند دولت ترامپ می‌خواهد فروش  اف 35 را تا تاریخ 2 دسامبر، تاریخی که امارات متحده عربی روز ملی خود را به‌عنوان استقلال از انگلیس در سال 1971 جشن می‌گیرد، به پایان برساند. ترامپ در ماه ژوئیه نیز محدودیت‌های صادرات را کاهش داد تا به پیمانکاران دفاعی ایالات‌متحده اجازه فروش هواپیماهای بدون سرنشین مسلح را بدهد. بر اساس آخرین گزارش موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم در مورد انتقال تسلیحات در جهان، عربستان سعودی، خریدار پیشرو در جهان، 25 درصد این صادرات و امارات متحده عربی شش درصد دیگر را به خود اختصاص داده است.

از سوی دیگر، روسیه فروش اسلحه خود را به خاورمیانه نسبت به سال 2010-2014، 30 درصد افزایش داده است. این افزایش بیشتر در مصر و عراق متمرکز بود. بر اساس سرویس تحقیقات کنگره، از سال 2009، ایالات‌متحده فروش نظامی به پادشاهی‌های خلیج‌فارس درمجموع 141 میلیارد دلار را تصویب کرده است. عربستان سعودی و همچنین امارات و قطر در حال حاضر به دنبال به‌روزرسانی نیروهای هوایی خود با جدیدترین هواپیماهای جنگی ایالات‌متحده یا روسیه هستند. آن‌ها همچنین در مورد خرید سیستم دفاع موشکی S-400 با شور و نشاط با روسیه در حال مذاکره بوده‌اند. روسیه زمینه فروش خود را به‌ویژه در امارات متحده عربی متمرکز کرده است. مطبوعات رسمی این کشور ادعا می‌کنند که قبلاً تصمیم به خرید سوخو 35 گرفته است و در حال بررسی یک پیشنهاد روسیه برای کمک به تأمین مالی و تولید مشترک هواپیمای جنگی «نسل پنجم» پیشرفته SU-57 است.

در سال 2018، امارات متحده عربی توافق‌نامه «مشارکت استراتژیک» را با روسیه امضا کرد که شامل یک بخش امنیتی بود. تصمیم ماه گذشته امارات برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل چشم‌انداز فروش اف 35 را به طرز چشمگیری افزایش داده است و ترامپ علناً اعلام کرد که حتی با کنگره هم مشکلی با آن ندارد. این فروش یک معامله نیمه مخفی بود و هدف آن تشویق امارات متحده عربی برای برقراری ارتباط با اسرائیل بود. نخست‌وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو اعلام کرد که وی هیچ مشکلی با فروش ندارد، تا زمانی که مشاوران امنیتی وی مخالفت خود را ابراز نمودند ممکن است حاکمان امارات متحده عربی از مذاکرات با روسیه صرفاً برای تحت‌فشار قرار دادن دولت ترامپ برای فروش اف 35 به این کشور استفاده کرده باشند. اگر فروش اف 35 پیشنهادی به امارات مسدود شود، امارات متحده عربی باید تصمیم بگیرد که آیا ادامه دهد و یا در عوض   سوخو 35 روسیه را خریداری کند. این می‌تواند یک موفقیت بزرگ برای روسیه باشد زیرا که سه سال در مورد این هواپیمای جنگی با امارات مذاکره کرده است. مصر، که هنوز 1.3 میلیارد دلار در سال به‌عنوان کمک نظامی رایگان ایالات‌متحده دریافت می‌کند، اولین دسته از جنگنده‌های سوخو 35 خود را در 24 ماه گذشته در ماه اوت دریافت کرد، این کشور متعهد به خرید 2 میلیارد دلار از روسیه شده است. مصر، برخلاف امارات، مدت‌ها پیش مشتری انحصاری صنعت اسلحه روسیه  در زمان پیش از انور سادات رئیس‌جمهور سابق و درزمان اتحاد جماهیر شوروی بود و در سال 1972 به ایالات‌متحده روی آورد. دولت ترامپ می‌تواند  بر اساس قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها در سال 2017 تهدید به اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه امارات یا سایر کشورهای  خلیج‌فارس کند تا کشورهای عربی سلاح‌های روسی را خریداری نکنند.

با وجود این، نه ترامپ و نه کنگره هنگامی‌که مصر سوخو 35 های روسی را خرید چنین کاری نکرده‌اند. آن‌ها همچنین پس از مخالفت ترکیه با هشدارهای ایالات‌متحده برای به دست آوردن سیستم دفاع موشکی S-400 روسی که می‌تواند هواپیماهای جنگی ناتو را هدف قرار دهد، تحریم‌هایی را علیه متحد ناتو اعمال نکردند. گزارش‌های دوره‌ای وجود دارد مبنی بر اینکه رهبران اماراتی از سال 2017 و بدون دستیابی به توافق قطعی، «در حال مذاکره» در مورد خرید سوخو 35 روسی یا اف 35 آمریکایی هستند. وقتی ایالات‌متحده از فروش صنایع مشابه خود خودداری کرد، این کشور هواپیماهای بدون سرنشین Wing Loong چینی را خریداری کرده است. اوضاع در مورد عربستان سعودی نیز به همین  صورت است، درست مانند سال 1987 که پس از امتناع ایالات‌متحده از فروش موشک پرشینگ به آن کشور، مخفیانه موشک‌های میان برد چینی را خریداری کرد. 

تلاش‌های دولت ماه گذشته برای جلب شورای امنیت سازمان ملل متحد برای تمدید تحریم تسلیحاتی 13 ساله علیه ایران به طرز چشمگیری ناکام ماند؛ بنابراین ایران اکنون آزاد است که خرید اسلحه را از سر بگیرد. در همین حال، ایران، دشمن اصلی سلطنت‌های عربی خلیج‌فارس، در شرف پیوستن به مسابقه تسلیحاتی است. توافق هسته‌ای سال 2015 خواستار خاتمه تحریم تسلیحاتی تحت حمایت سازمان ملل در 18 اکتبر بود. دولت ترامپ در سال 2018 از توافق خارج شد و به‌جای آن یک کمپین «حداکثر فشار» و تحریم‌های اقتصادی و مالی را برای اعمال فشار برای مذاکره مجدد و پذیرش محدودیت‌های بیشتر به راه انداخت. گفته می‌شود که موارد اصلی در لیست آرزوهای نظامی ایران شامل هواپیمای جنگی روسی SU-30، سیستم دفاع موشکی S-400 و تانک اصلی جنگی T-90 است. اینکه آیا ایران توانایی خرید اسلحه را دارد یا خیر البته موضوع دیگری است. ایران در حال حاضر درنتیجه تحریم اقتصادی و مالی دولت ترامپ در یک بحران اقتصادی عمیق به سر می‌برد و ترامپ قول داده است که به کمپین «حداکثر فشار» خود ادامه دهد تا تهران را مجبور به مذاکره جدید برای محدود کردن بیشتر توانایی تسلیحاتی خود کند. در این مرحله، تسریع‌کننده اصلی مسابقه تسلیحاتی خلیج‌فارس همچنان دولت ترامپ باقی مانده است که سیاست خارجی خود را در قبال کشورهای عربی خلیج‌فارس اساساً بر اساس ده ها میلیارد دلار درآمد پیمانکاران دفاعی ایالات‌متحده برای رقابت جدید تسلیحاتی خلیج‌فارس بنا نهاده است.